ارزیابی و گروهبندی ارقام و لاین های سویا در شرایط بدون تنش و تنش خشکی با استفاده از روش های چند متغیره آماری در دو منطقه رشت و گنبد کاووس

با توجه به اینکه تنش خشکی به عنوان یک محدودیت بزرگ در تولید و عملکرد پایدار محصولات گیاهی از جمله سویا محسوب می گردد، شناسایی ژنوتیپ های متحمل به کم آبی می تواند یک راهکار ارزشمند در مقابله با این معضل باشد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی و گروهبندی ارقام و لاین های پیشرفته سویا بر اساس صفات مختلف زراعی جهت توصیه برترین ارقام و لاین ها در محیط بدون تنش و تحت تنش خشکی در دو منطقه رشت و گنبد کاووس طراحی شد.
مواد گیاهی شامل 100 لاین پیشرفته به همراه 21 رقم سویا بود که در دو محیط تحت تنش آبی (25 درصد ظرفیت زراعی) و بدون تنش و در دو منطقه در سال زراعی 1393 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار کشت شد. تعداد 21 صفت شامل صفات فنولوژیکی، موفولوژیکی و عملکرد و اجزای عملکرد مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه واریانس مرکب، تجزیه خوشه ای، تجزیه تابع تشخیص و تجزیه به مولفه های اصلی انجام گرفت.
نتایج تجزیه واریانس برای 21 صفت مورد بررسی نشان داد برای تمامی صفات اختلاف بین ژنوتیپ ها و حداقل یکی از برهمکنش ها در سطح احتمال یک درصد معنی دار بودند که نشان دهنده تنوع بالا و واکنش متفاوت ارقام و لاین ها در محیط های مختلف از لحاظ صفات اندازه گیری شده بود. بر این اساس سایر تجزیه ها در هر کدام از محیط ها به طور مجزا مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه خوشه ایارقام و لاین ها را در هر کدام از محیط ها به دو تا سه گروه تقسیم بندی نمود. ارقام و لاین های برتر در خوشه هایی قرار گرفتند که میانگین اکثر صفات مهم آنها بالاتر از سایر گروه ها و میانگین کل بود. در مجموع ارقام و لاین های 8، 16، 36، 37، 42، 63، 67، 72 و 86 هم در شرایط بدون تنش و هم در شرایط تنش خشکی رشت در گروه برتر واقع شدند و ارقام و لاین های 34، 43، 62، 66 و 70 در هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی در گنبد کاووس نمود بهتری داشتند. تجزیه تابع تشخیص بر روی گروه های منفک از تجزیه خوشه اینشان داد در اغلب محیط ها، صفات وزن کل بوته، وزن دانه در کل غلاف ها، تعداد کل غلاف و تعداد دانه در کل غلاف ها بیشترین تاثیر را در تمایز گروه ها داشتند. به طوری که گروه های شامل ارقام و لاین های برتر از لحاظ این صفات ارزش های بالاتری را به خود اختصاص دادند.
انتظار می رود بتوان پس از تایید نتایج در چند سال، از لاین ها و ارقام متحمل شناسایی شده در مناطق مورد بررسی استفاده نمود و با توجه به نقش موثرتر برخی از صفات از جمله وزن کل بوته، وزن دانه در کل غلاف ها و تعداد غلاف، باید در برنامه های به-نژادی از قبیل غربال و بهبود ژنوتیپ ها در اولویت قرار گیرند.