نمود عناصر یونانی در نگارکندهای صخره ای ساسانی

ارتباط اقوام ایرانی و یونانی به زمانی بس دورتر از عصر هلنستیک ایران بازمی گردد. از این منظر،‏ تاثیر و تاثرات هنری میان این دو تمدن،‏ پیشینه ای بس دیرینه دارد. نظر به این که پارت ها وارثان قلمروی سلوکیان مقدونی-یونانی شدند،‏ نیروی زایشی هنر آنان ملهم از نواحی یونانی بود و از آن روی که ساسانیان نیز وارثان بلافصل پارتیان گشتند،‏ نمی توان از رسوخ یونان مآبی در آثار هنری شان چشم پوشید. آنچه بن مایه ی این جستار شد،‏ عدم اجماع محققان در خصوص چندوچون هنر ساسانی و مناسبات آن با هنر یونانی است. این مهم نگارندگان را بر آن داشت تا با مروری بر تعاریف موجود،‏ ردپای یونان مآبی را در هنر صخره ای ساسانی به عنوان سرآمد هنری این عصر دنبال نمایند. علی رغم تعابیر گونه گون از هنر ساسانی و ترویج این اندیشه که هنر این دوران،‏ معرف احیای ناگهانی سنن کهن شرقی است،‏ ولی نگارکندهای صخره ای شاهدی است بس معتبر بر تداوم سنن هلنی در ایران پس از عصر هلنستیک؛ به گونه ای که عناصر و سنن تصویرگری یونانی چون «تجسم انسانی خدایان»،‏ «نقش هراکلس»،‏ «تصویر الهه ی نیکه»،‏ «شعاع نورانی پیرامون سر»،‏ «واقع گرایی»،‏ «پلاستیسیته»،‏ «پرسپکتیو» و «ایستایی متعادل» در آن ها تبلور یافته است. مرزبندی هایی که در باب سیر تحول و تطور هنر ساسانی صورت پذیرفته است،‏ تنها هنر سده ی سوم میلادی را اقتباسی از عناصر اشکانی یونانی مآب می داند؛ حال آن که تقسیم بندی مراحل به طور منقطع ناممکن است و میان ادوار مختلف پیوستگی به چشم می خورد. از این روی،‏ نمی توان به قطعیت از «پذیرش یا طرد عناصر یونانی» در هر یک از مراحل سخن گفت؛ زیرا حتی در هنر اواخر دوره ی ساسانی که از آن با عنوان مرحله ی «طرد عناصر بیگانه» یاد می شود،‏ با نقش یونانی الهه ی نیکه در طاق بستان کرمانشاه مواجهیم. نگارکند «پادشاه زره پوس سوار بر توسن» در همان مکان،‏ مصداقی دیگر از اقتباس ترفند های یونانی و نمونه ای شگرف از سنت واقع نمایی تمام عیار عصر کلاسیک یونان است؛