صادرات و قاچاق نفت و فرآورده های نفتی ایران به افغانستان در دوره پهلوی دوم (1320 - 1357ش)

دو کشور ایران و افغانستان بعد از پایان جنگ جهانی دوم، به ترتیب، به بلوک ‎های غرب و شرق گرایش پیدا کردند، اما افغانستان با آغاز دهه 1340 ش/ 1960 م، به دلایل دوری از دریا، به صرفه نبودن روابط اقتصادی با شوروی و دوری ‎راه ‎ها، شرایط نامطلوب اقتصادی، به ویژه بعد از جنگ جهانی و اختلاف با کشور پاکستان، به برقراری روابط اقتصادی با ایران گرایش پیدا کرد و هیئت ‎هایی را به این منظور راهی ایران کرد. افغانستان از خرداد 1327 ش/ ژوئن 1948 م واردات نفت و فرآورده‏ های آن را از ایران آغاز کرد، اما از سال 1335 ش/ 1956 م با شروع پلان ‎های اقتصادی‎‎، نیاز بیشتری به این محصول پیدا کرد و هر چند موافقتنامه ‏هایی در این زمینه، بین دو کشور منعقد شد، اما ارزش بالای این محصول در افغانستان، باعث گسترش قاچاق آن، در شهرهای شرقی و شمال شرقی استان خراسان شد. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی، و با تکیه بر اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه و سازمان اسناد ملی، سعی در روشن کردن این مساله دارد که چگونه بهبود روابط اقتصادی بین دو کشور، منجر به انعقاد موافقتنامه ‎های نفتی و بازرگانی با تاکید بر صادرات نفت و فرآوردهای آن و گسترش قاچاق این محصول در شرق ایران، به ویژه در استان خراسان شد.