مطالعه تحول تمشیت امور روستا از مهارگری تا تمرکز در دوران قبل از اصلاحات ارضی

تمشیت امور روستا در طول تاریخ و تا انجام برنامه تحول ساختاری اصلاحات ارضی، متاثر از نظام زمین داری و مالکیت زمین بود. هدف این مقاله مطالعه نحوه سامان بخشی امور روستا در دوره نظام زمین داری و نظام مالکیت زمین قبل از اصلاحات ارضی (قبل از دهه 1340 ه.ش.) است. روش این پژوهش کیفی است که با شیوه تحلیل تاریخی انجام گرفته است. از یافته های مهم این تحقیق، شناخت دو مضمون عمده برای تمشیت امور روستا، مهارگری- انحصار و تمرکز مدیریت است. در دوره ای که نظام زمین داری حاکم بود، به دلیل موقتی بودن حاکمان، استفاده دوره ای و دست به دست شدن زمین ها میان زمینداران، نظام پایداری برای تمشیت امور روستا شکل نگرفت. تمشیت امور روستا در این دوره به شکل مهارگری- انحصاربود: در این دوره زمین داران از طریق اخذ خراج و انواع مالیات سنگین، تصرف انحصاری زمین و روابط فرا اقتصادی با روستاییان اداره امور روستا را به منظور حفظ منافع خود در دست داشتند. در دوره «مالکیت زمین» که با لغو تیولداری شدت یافت، تمرکز مدیریت بر امور روستا هم شکل گرفت، تدابیر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مالک، قدرت اجرایی و نظارتی کدخدا و همچنین تدوین قوانین دولتی مضمون های عمده مدیریت متمرکز روستا در این دوره اند. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که به احتمال، در دوران «نظام زمینداری» که برگزیدگان حکومت، صاحب اصلی زمین بودند، اجبار سیاسی و در دوران «مالکیت زمین» اجبار اقتصادی-سیاسی بر تمشیت امور روستاها حاکم بوده است. متعاقب این نتیجه، تمشیت امور روستا با اجبار سیاسی، منتهی به «مهارگری- انحصار» امور روستا و اجبار اقتصادی-سیاسی به «تمرکز مدیریت» روستا منجر شده است.