«توسعه دانش بنیان» یا «شبه دانش نفت بنیان»: مسئله این است

سال هاست که عبارت های «اقتصاد دانش بنیان» و «توسعه دانش بنیان» در ادبیات دانشگاهیان و سیاستمداران ایران به کار رفته و همگان بر لزوم «دانش بنیان» شدن تاکید کرده اند. در این میان، برخی رشد فزاینده تعداد مقالات علمی و به تبع آن ارتقای جایگاه کشور در رتبه بندی های مربوط را نشانه ای مثبت و حاکی از پیشرفت در مسیر «دانش بنیان شدن» دانسته و برخی دیگر نسبت به کیفیت علم و پژوهش کشور ابراز نگرانی کرده اند. در راستای بررسی عمیق تر نسبت میان «ما» و «توسعه دانش بنیان»، چنانچه از یک سو تاریخچه خود را لحاظ کرده و از سوی دیگر مفاهیم «توسعه»، «علم نوین» و «دانش بنیان» را نیز در متن و زمینه اصلی شان (غرب مدرن) مورد توجه قرار دهیم، متوجه می شویم که درک نسبت مذکور مستلزم توجه به نسبت میان «مسیر تاریخی ما» و «غرب مدرن» است. به عبارت دیگر، به منظور شناخت و مدیریت فرصت ها و تهدید های پیش رو، باید به موقعیت کنونی در قالب دوراهه ای حاصل از برخورد روند هایی تاریخی و مفهومی نگاه کرد. در این راستا، در مقاله حاضر، با استفاده از چارچوب تحلیلی مکتب نهادگرایی به بررسی این مهم پرداخته و نشان داده شده است که از یک سو، دانش این قابلیت را دارد که با بنیان قرار دادن آن، مسیر تاریخی خود را اصلاح کرده و در مسیر توسعه قرار بگیریم و از سوی دیگر، در صورت عدم اصلاح مسیر تاریخی، ما نیز کاملا این ظرفیت را داریم که مفاهیم تحول آفرینی همچون «دانش» و «دانش بنیان» را به نمونک هایی چون «شبه دانش» و «شبه دانش بنیان» تبدیل کنیم. بنابراین، مسئله از حیث نسبتی که با دانش بنیان شدن داریم، این نیست که اگر دقیق عمل نکنیم فقط بازده اقداماتمان کاهش می یابد و اگر بودجه بیشتری به علم و پژوهش اختصاص ندهیم مسیر توسعه و دانش بنیان شدنمان طولانی تر می شود، مسئله این است که چنانچه باز هم اشتباه کنیم، در آینده نزدیک متوجه خواهیم شد که با وجود رشد چشمگیر شاخص های کمی دانش و پژوهش، سال ها است چون گذشته راه ترکستان پیموده ایم، با این تفاوت که آنچه این بار با اتکا بر نفت، صورتکی تشریفاتی از آن ساخته ایم در واقع «مرهم دردهای مزمنمان» بوده است که آن را به یک «شبه مرهم تجملاتی» جعل کرده ایم.