روند تغییرات رسوب معلق رودخانه های کرج و جاجرود در چند دهه اخیر

باور عمومی کارشناسی در ایران حکایت از افزایش رسوب سالانه در بیشتر حوزه های آبخیز دارد. پژوهش حاضر به ارزیابی این باور با تحلیل چهار دهه آمار رسوب در ایستگاه رودک روی جاجرود و ایستگاه سیرا روی رودخانه کرج پرداخته است. از آن جا که تغییرات مقدار رسوب تابعی از تغییرات دبی و غلظت جریان است، هر سه متغیر به صورت جداگانه تحلیل شد. بررسی اولیه داده ها نشان داد، بیش از 92 درصد از رسوب معلق ایستگاه های رودک و سیرا به ترتیب به وسیله دو و سه دهک (معادل20 و 30 درصد) بالای جریان (دبی های سیلابی یا موثر) انتقال می یابد. در این میان، بالاترین دهک (10 درصد) جریان نیز به تنهایی مسئولیت حمل حدود 80 و 64 درصد از رسوب این دو ایستگاه را به خود اختصاص می دهد. لذا، در بررسی روند، عمدتا تحلیل داده های بالاترین دهک جریان مورد توجه قرار گرفت. چند روش مشتمل بر الف) برازش خط رگرسیون بر داده های اندازه گیری شده غلظت و وزن رسوب نسبت به زمان، ب) مقایسه ترسیمی میانگین دبی، غلظت و وزن رسوب در چهار دهه، ج) استفاده از آزمون کروسکال -والیس و د) ضریب همبستگی رتبه ای کندال برای تحلیل روند به کار رفت. هر چهار روش، روند نزولی در مقدار غلظت و وزن رسوب هر دو ایستگاه در طول چهار دهه را نشان دادند که در مورد دو روش ناپارامتری از نظر آماری معنی دار بود. نظر به این که در این چهار دهه، بالاترین دهک دبی های روزانه نیز روندی افزایشی نداشت، می توان مطرح نمود که بر خلاف باور عمومی، رسوب معلق این رودخانه ها کاهش یافته است. تقلیل رسوبدهی احتمالا ناشی از سطح گسترده عملیات حفاظت خاک و آب اجرا شده در سطح حوضه بالادست سدهای امیرکبیر و لتیان است. البته، روند نزولی رسوب معلق رودخانه، الزاما به معنی کاهش فرسایش دامنه ها نیست و ممکن است، ناشی از کمتر شدن نسبت تحویل رسوب باشد.