تجلی عاشورا در تصویرسازی های کتاب چاپ سنگی تحفه الذاکرین

عاشورا پیام غیرت، جوانمردی و برافراشتن اسلام را با پرچم سبز خود بالا می برد. زنده نگهداشتن این واقعه مهم امری لازم است. در این میان، هنرمندان از جمله تصویرگران نیز برای بیان ویژگی های این رویداد دست به قلم شدند تا روایتی عظیم را بر عرصه تصویر نمایان کنند. کتاب تحفه الذاکرین از کتاب های مهمی است که در دوران قاجار و عهد ناصری در فرهنگ کوچه و بازار به دست ذاکرین اهل بیت استفاده فراوان می شد، اما امروزه علی رغم شیوایی ادبی و تصاویر چشم نواز توجهی به آن نشده، از یادها رفته و فقط نسخه های مربوط به سال 1280ه ق از آن باقی مانده است. این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی یکی از زیباترین نسخه های این کتاب را با استفاده از منابع نسخه های سنگی کتابخانه ملی و با هدف بررسی شاخصه های مهم تصاویر از جمله: طراحی شخصیت های اصلی، ترکیب بندی های ویژه، بافت های رایج و ارتباط ترکیبات با داستان پردازی مورد ارزیابی قرار داده است. در این میان مسئله اصلی بدین گونه مطرح می شود که تصویرسازی های این کتاب دارای چه ویژگی های خاصی است؟ عناصر و عوامل تاکیدی بر روی صحنه و رویدادهای عاشورا از چه طریق بارز شده است؟ نتایج حاصله از این تحقیق نشان می دهد این کتاب شاخصه های ویژه ای دارد از جمله: در میان کتاب های چاپ سنگی ایران، بزرگ ترین تصویرسازی ها را دربر دارد. طراحی های آن عناصری مانند بافت و ترکیب بندی های پویا مانند مارپیچ و مواج برای نمایان شدن موقعیت های پرشور و ترکیبات مثلثی برای فضاسازی های متنوع و گاه ایستا را نشان می دهد. غالب تصاویر با استفاده از ترکیب بندی های بغرنج و حالات پرتحرک شخصیت ها و حیوانات، هاشورزنی های موکد خطی به خصوص در صحنه های نبرد، شوریدگی ویژه ای دارد. از ویژگی های دیگر، طراحی چهره شاعر به عنوان سندی مکتوب از مشاهیر ایران در انتهای کتاب است. همچنین در شیوه کلی طراحی ها تاثیرپذیری از خصوصیات طراحی اروپایی و نگارگری های ایرانی دیده می شود. ضمنا این کتاب از منابع مهم نمایش تعزیه به شمار می رود و همانند تعزیه ها موقعیت های مختلف داستان را با رویکرد روایی و نمایشی نشان می دهد.