طبقه بندی طرح ها و نقش مایه های قالی ذهنی بافت روستای مزلقان

شناسایی و طبقه بندی نقش مایه های قالی ایران یکی از مهم ترین شیوه ها برای حفظ، حراست و احیاء آن است. این موضوع به ویژه در خصوص قالی هایی که ذهنی بافت و بدون نقشه هستند از اهمیت بیشتری برخوردار است. یکی از انواع قالی های ذهنی بافت منطقه مرکزی ایران، قالی ذهنی بافت مزلقان است که در این مقاله طرح ها و نقش مایه های یکصد سال اخیر آن شناسایی و طبقه بندی می شود. جهت حصول به این مهم از دو شیوه میدانی و اسنادی بر اساس منابع تاریخی و تصویری موجود در راستای تبیین سیر تغییرات حاصل شده در طرح و نقش قالی ذهنی بافت مزلقان استفاده می شود. استخراج اطلاعات علاوه بر مطالعات اسنادی که با رجوع به منابع مکتوب و غیرمکتوب صورت پذیرفت، با مراجعه به روستای مزلقان و یافتن فرش های قدیمی و تهیه تصویر از آن ها و مصاحبه با بزرگان و صاحبان تجربه در شهرستان های ساوه و بازار تهران صورت پذیرفت و در نهایت با تطبیق داده ها و تصاویر، سیر تغییرات طرح و نقش قالی ذهنی بافت مزلقان معین شد. سپس با توجه به نتایج به دست آمده سعی شد تا طرح ها و نقوش این قالی ذهنی بافت طبقه بندی و دسته بندی شود. بر اساس این تحقیق طرح و نقش قالی مزلقان را که در قالبی مشخص و یکنواخت به صورت طرح لچک ترنج یک چهارم تولید می شود می توان بر مبنای سه دیدگاه تصویر و قالب نقش مایه ها، ماهیت بصری و ظاهری نقش مایه ها و کاربرد نقش مایه ها در متن یا حاشیه در دو گروه نقش مایه های دارای گیاهان و نباتات و فرم ها و قالب ها طبقه بندی کرد که هر کدام به زیرمجموعه های دیگری تقسیم می شوند. حاشیه ها نیز در قالی مزلقان به چهار نوع دوست کامی و هراتی نوع اول تا سوم تقسیم می شوند.