بررسی تنوع اکولوژیک، مورفولوژیک و ترکیب های اسید چرب گیاه کتان سفید (Linum album Ky. ex Boiss.)

کتان سفید (Linum album Ky. ex Boiss.) گیاهی از تیره کتان و اندمیک ایران است. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی این گیاه با استفاده از صفات مورفولوژیکی و ترکیب های اسید چرب، 11 جمعیت از این گیاه در استان همدان انتخاب شد. در بهار و تابستان سال 1393 از هر یک از جمعیت های مورد نظر در فصل گلدهی و در زمان رسیدن بذر، پنج نمونه گیاهی کامل به طور تصادفی انتخاب و اندازه گیری های کمی (33 صفت) و کیفی (9 صفت) برای هر صفت با پنج تکرار انجام شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SAS.v9.2 آنالیز شدند. تجزیه واریانس و مقایسه کلیه میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن (در سطح احتمال 5%) انجام شد و ارتباط بین میزان اسیدهای چرب و خصوصیات اقلیمی با استفاده از روش همبستگی کانونی سنجیده شد. نتایج نشان داد که این گونه در استان همدان در ارتفاع 1551 تا 2176 متر بالاتر از سطح دریا می روید. جمعیت های مورد بررسی در کلیه صفات بجز شش صفت (طول و عرض برگ ساقه ای و نسبت طول به عرض برگ ساقه ای و برگه) در سطح احتمال 5% دارای اختلاف معنی دار بودند. نتایج تجزیه اسیدهای چرب نشان داد که پالمیتیک اسید (5/6-5/5%)، استئاریک اسید (1/5-5/0%)، اولئیک اسید (1/28-9/21%)، لینولئیک اسید (8/66-4/15%) و لینولنیک اسید (7/45-0/2%) اجزای اصلی اسید چرب موجود در بذر کتان و کتان سفید است و تفاوت زیادی بین درصد این ترکیب ها بین دو گونه و درون جمعیت های مختلف کتان سفید وجود دارد. همبستگی کانونیک مشخصات جغرافیایی و اکولوژیکی با میزان اسیدهای چرب بذرها نشان داد که با افزایش فسفر قابل جذب، پتاسیم قابل جذب، درصد ماده آلی، EC، بارش سالیانه و میانگین دمای سالیانه میزان لینولنیک اسید در روغن بذر افزایش می یابد. گیاه کتان سفید در مناطق با 1700 متر ارتفاع از سطح دریا، متوسط دمای سالیانه 13 درجه سلسیوس، میزان بارش سالیانه 340 میلی متر و در شیب های جنوبی عملکرد بالاتری دارد. اگرچه معرفی جمعیتی برای کشت و اهلی کردن کتان سفید هنوز نیاز به بررسی های دقیق تر دارد، اما نتایج این تحقیق نشان داد که جمعیت های 1A، 4A، 7A و 10A مناسب ترند.