بررسی پراکنش بیماری سوختگی درختان شمشاد و ارتباط آن با برخی عوامل محیطی (مطالعه موردی: ذخیرگاه جنگلی شمشاد خیبوس و انجیل سی)

در سال های اخیر با پیشرفت علوم طبیعی، اهمیت تنوع زیستی در زمینه های مختلف آشکار شده و اهداف مدیریت جنگل ها به سمت افزایش تنوع زیستی متمرکز شده است؛ طوری که امروزه حفظ تنوع زیستی یکی از مهم ترین مسائل در مدیریت پایدار جنگل ها قلمداد می گردد. اهمیت جنگل های شمال از نظر حفظ ذخائر ژنتیکی و وجود برخی از گونه های گیاهی که منحصر به این منطقه می باشند بر کسی پوشیده نبوده و نقش حیاتی آن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، تعادل محیط-زیست، حفاظت و تثبیت اکوسیستم ها، توجه مدیران را در سطح منطقه ای و ملی به خود جلب کرده است. یکی از مسایل مهم و حاد آن جنگل ها تخریب ناشی از عوامل انسانی و طبیعی می باشد که در دهه اخیر، جنگل های شمال را با وضعیت بحرانی مواجه ساخته است. اخیرا بیماری سوختگی شمشاد مساله مهمی در جنگل های شمال ایران محسوب می شود. با توجه به اهمیت شمشاد خزری و ارزش بالای آن از نظر تنوع زیستی، مدیران جنگل در صدد شناسایی عوامل موثر بر این بیماری و نحوه پراکنش مکانی آن می باشند. هدف از این پژوهش بررسی پراکنش مکانی بیماری سوختگی شمشاد و ارتباط آن با صفات اولیه و ثانویه توپوگرافی و برخی عوامل محیطی با استفاده از آنالیز زمین و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) است.

به منظور انجام این پژوهش150 قطعه نمونه 10 آری با استفاده از یک شبکه آماربرداری به ابعاد 200*500 متر در ذخیره گاه جنگلی شمشاد خیبوس و انجیل سی پیاده شد. مختصات جغرافیایی درختان بیمار با یک دستگاه سیستم موقعیت یاب جهانی تفاضلی (DGPS) ثبت و وارد محیط GIS گردید. عوامل اولیه و ثانویه توپوگرافی با استفاده مدل رقومی ارتفاعی منطقه با دقت ده متر تهیه و نقشه جاده ها و آبراهه ها از داده های رقومی موجود تهیه و نقشه فواصل در محیط GIS در طبقات 50 متری ایجاد شد. به منظور بررسی ارتباط بین پراکنش سوختگی شمشاد با عوامل موردنظر، از دو روش اثر نسبی و آنالیز مولفه-های اصلی استفاده شد.

نتایج نشان داد که جهت شمال و شمال شرقی، شیب 30-50 درصد، ارتفاع 400-500 متر، فاصله از جاده 300-400 متر، فاصله از رودخانه 0-50 متر، سایه ناشی از پستی و بلندی 9/0-1، میزات نمناکی 5/17- 20 و میزان تابش 0-250 بیشترین رابطه را با وقوع بیماری سوختگی شمشاد داشته است. همچنین نتایج آنالیز مولفه های اصلی نشان داد که سه متغیر جهت، میزان نمناکی و سایه ناشی از پستی و بلندی با داشتن 72 درصد واریانس، بیشترین سهم را در پراکنش بیماری سوختگی شمشاد دارند.

باتوجه به نتایج حاصل از این تحقیق می توان بیان نمود که میزان خسارت ناشی از بیماری سوختگی شمشاد به شدت تحت تاثیر برخی از عوامل محیطی نظیر نور و رطوبت می باشد و عوامل شکل زمین نیز به جهت دریافت میزان متفاوتی از نور و رطوبت در شدت آن بیماری نقش دارند.