بررسی الگوی توزیع و برخی مشخصات کمی و کیفی بذور بلوط ایرانی در جنگل های جست زاد زاگرس میانی

در اغلب گونه ها و به ویژه بلوط، موفقیت نسل بعدی گیاه بستگی به پراکنش بذور و استقرار آنها در مکان هائی دارد که در آنجا قادر به جوانه زنی و تولید گیاهچه های قوی باشند. پراکنش بذر مهم ترین فرآیندی است که ارتباط الگوهای مکانی گیاهان مادری و نسل های بعد آنها را مرتبط می کند. با توجه به نقش و اهمیت پراکنش بذور در موفقیت تجدید حیات و با توجه به تخریب-های ایجاد شده در جنگل های زاگرس در نتیجه فعالیت های انسانی وعوامل طبیعی، هدف از این پژوهش، بررسی الگوی توزیع و پراکنش بذور بلوط ایرانی در موقعیت های مختلف نسبت به جست گروه بلوط در توده های جنگلی جست زاد تخریب یافته آن و تعیین ارتباط بین موقعیت توزیع بذور (زیرتاج درخت، حاشیه تاج، فواصل بین جست گروه ها و اراضی کشاورزی رها شده) و استعداد آنها به ابتلا به عوامل بیماری زا می باشد.
پژوهش حاضر در جنگل های حوزه آبخیز رودخانه کاکارضا در 45 کیلومتری شمال شرقی شهرستان خرم آباد به اجرا درآمد، پوشش درختی غالب جنگل های این منطقه را بلوط ایرانی تشکیل می دهد. پس از تعیین منطقه مناسب جهت انجام پژوهش، ترانسکتی به طول هزار متر در حد واسط بین اراضی کشاورزی رها شده و جنگل مستقر شد و در فواصل 25 متری بر روی ترانسکت عمودهائی به طول تصادفی در هر دو منطقه بر این ترانسکت اخراج گردید. بذور پراکنش یافته در نزدیک ترین جست گروه به منتهی الیه عمودهای استخراج شده، در قطعات نمونه ای در زیر تاج پوشش، حاشیه تاج پوشش و فواصل بین جست گروه های جست زاد جمع-آوری و ثبت گردیدند. در منطقه کشاورزی رها شده نیز در انتهای عمودها قطعات نمونه پیاده گردید. بذور جمع آوری شده در سه گروه بذور سالم، نارس و بیمار طبقه بندی شدند و بذور بیمار جهت شناسایی عامل بیماری به آزمایشگاه انتقال داده شد.
براساس نتایج در اراضی کشاورزی رها شده بذر قابل ملاحظه ای یافت نشد، اما 85% بذور سالم جمع آوری شده در منطقه جنگلی دارای قوه نامیه بودند. بررسی آزمایشگاهی بذور بیمار نشان داد که مهمترین قارچ های عامل بیماری بذور به جنس های Alternaria، Rhizopus، Penicilium و Trichoderma تعلق داشتند. بذور جمع آوری شده در نواحی زیر تاج پوشش، حاشیه تاج پوشش و فواصل بین جست گروه ها از نظر وزن، طول و قطر فاقد اختلاف معنی داری بودند، اما به لحاظ فراوانی بذور سالم و نارس بین سه موقعیت مورد بررسی اختلاف معنی داری مشاهده شد. به طوریکه در نواحی زیر تاج پوشش و حاشیه جست گروه ها نسبت به فواصل بین جست گروه ها بذور بیشتر و سالم تری مشاهده گردید، اما به لحاظ تراکم بذور بیمار، مناطق فوق اختلاف معنی داری را نشان ندادند.
بر اساس نتایج این پژوهش می توان بیان داشت تخریب های رخ داده در جنگل بر حضور و الگوی توزیع مصرف کنندگان و پراکنده کنندگان بذر آنها تاثیرگذار بوده و موجودات پراکنده کننده بذر در این جنگل ها، فعالیت محدودی دارند و بذور را تا فواصل کمتری از درختان مادری انتقال می دهند، در صورت کاهش جمعیت این موجودات و کمتر شدن فعالیت آنها، با توجه به سنگین بودن بذور بلوط، کاهش دامنه انتشار بذور بلوط قابل انتظار است. به طور کلی نتایج این پژوهش ما آشکار می کنند که تخریب و دخالت شدید در جنگل به دلیل تغییر شرایط محیطی و کاهش ثبات، مهم ترین عامل تاثیر گذار بر موقعیت پراکنش بذور بلوط می باشد. بنابراین می توان گفت که در جنگل های جست زاد زاگرس، با افزایش فاصله از مرکز جست گروه، در نتیجه کاهش توزیع بذور سالم، احتمال ایجاد زادآوری کاهش می یابد.