راه اندازی آزمایشگاه های بیوانفورماتیک پزشکی در دانشگاه های علوم پزشکی: گزارش یک تجربه

دست یابی به تکنولوژی های جدید در علوم زیستی و پزشکی، همچون توالی یابی نسل بعد، زمینه پیشرفت سریع تر از پیش مطالعات را فراهم نموده است. از این رو، حجم بسیار عظیمی از اطلاعات اولیه فراهم می گردد و همچنان نیز رو به افزایش است. طراحی سیستم های پیشرفت های که تلفیقی از محاسبات کامپیوتری، علم آمار، تکنولوژی اطلاعات وهوش مصنوعی باشند، جهت ذخیره، پردازش و تفسیر این اطلاعات روبه افزایش، الزامی است(1). علوم ذکرشده با عنوان ابزارهای بیوانفورماتیکی جهت حل مسائل پیچیده زیستی و نتیجه گیری منطقی به خدمت گرفته می شوند. ژنومیک، ترانس کریپتومیک، پروتئومیک و متابولومیک، زمینه های اصلی مطالعات بیوانفورماتیک تلقی می گردند(2).
امروزه، ابزارهای بیوانفورماتیکی متعددی به صورت دسترسی آزاد وonline توسط پایگاه داده ها و نرم افزارهای تحت وب، یا به صورت قابل ذخیره و اجرا در ویندوز با عنوان نرم افزار دسک تاپ و یا نرم افزارهایی قابل خریداری در اختیار محققان قرارگرفته اند(3). ظهور ابزارهای بیوانفورماتیکی و محاسبات کامپیوتری انقلابی در مطالعات زیستی و پزشکی ایجادکرده است. این ابزارها برای ذخیره، مدیریت، پردازش و تجزیه تحلیل داده های خام به دست آمده از تکنیک های پیشرفته ای چون توالی یابی نسل بعد و نتایج مطالعات معتبرمنتشرشده توسعه یافته اند(4). علاقمندی محققان سراسرجهان و رشد فزاینده دانش در این حیطه ی علمی، دست یابی به یافته های جدید و ظهور تکنیک های پیشرفته، محققان امروز را با حجم گسترده ای از داده های اولیه روبرو ساخته است. به کارگیری این داده های اولیه جهت سرعت بخشیدن به روند مطالعات امری اجتناب ناپذیر است. برقراری ارتباط و تفسیر منطقی این حجم از داده ها بدون کمک ابزار های بیوانفورماتیکی امکان پذیر نیست. ابزارهای بیوانفورماتیکی با اهداف عملکردی متنوع و با قابلیت به روزرسانی های مداوم جهت تسهیل وسرعت بخشید به مطالعات و نتیجه گیری های دقیق علم فراهم گردیده اند. با استفاده ازاین ابزارها در کم ترین زمان و با صرف کم ترین هزینه می توان بر اساس نوع هدف پیشرو به نتایج معتبری دست یافت(5). پس از معرفی ابزارهای بیوانفورماتیکی به جامعه علمی، پیشرفت سریع و گسترده ای درمطالعات مربوط به این زمینه به وجود آمد. ظهور این ابزارها آن چنان مورد استقبال محققان واقع شد که به سرعت درصد بالایی از مقالات معتبر منتشرشده به این حوزه اختصاص یافت. معرفی ابزارهای حاضر یا جدید و به کارگیری این ابزارها در مطالعات سلولی-مولکولی و ژنتیکی اصلی ترین مباحث در مقالات مربوطه هستند(6). در حال حاضر شاهد رشد چشم گیر به کارگیری این ابزارها در انواع زمینه های مطالعاتی در سطح آزمایشگاه و بالین هستیم(7). کاربرد ابزارهای بیوانفورماتیکی مربوطه در آینده نزدیک، نتایج ارزنده ای در زمینه ی معرفی بیومارکرهای جدید تشخیص، درمان و تهیه ی پروفایل اختصاصی به منظور شخصی سازی پزشکی به دست خواهد آمد. بی شک بدون دانستن بانک های اطلاعاتی و پایگاه های داده، پیدا کردن ارتباطات و کاربردی سازی این حجم عظیم اطلاعات امکان پذیر نخواهد بود. باتوجه به این که لایسنس این نرم افزارها بعضا دارای هزینه های زیادی است و بستر سخت افزاری پرهزینه ای که برای اجرای این نرم افزارها نیاز است، وجودآزمایشگاه های تخصصی در این حیطه را بیش از قبل ضروری می نماید. ازاین رو هدف بیان تجربه طراحی و پیاده سازی آزمایشگاه بیوانفورماتیک در دانشگاه های علوم پزشکی، گام ها و اهداف مشخص آن است.