بازخوانی اندیشه دکتر شریعتی؛ رهیافتی به قرائت اخلاقی از هنر انتظار

دکتر شریعتی با تکیه بر تفسیری ایدئولوژیک از دین، بر فایده محصل آموزه های مذهبی تاکید کرده و ساحت این جهانی دین را معطوف به تحصیل یک زندگی ظلم ستیزانه و شرافتمدانه می داند. در این تلقی، مذهب به نظام نامه مبارزه با ناپاکی ها ترجمه شده و دست یابی به عدالت، به مثابه هدف _ یا اساسا معیار حقانیت _ یک نظام الهیاتی تلقی می شود.
بر پایه این دیدگاه، هنر با گام نهادن در مسیر مطلوب مذهب یا مذهب مطلوب، به امری غالبا تعلیمی و مبارزاتی تبدیل شده و در نهایت، هدف هنرمند نیز بیداری و آگاهی مخاطب، و اشعار او به «آن چه که نیست» خواهد بود. پیداست در زمانه کنونی، هنر به عنوان پرمخاطب ترین هنر، لایق آن است که بار آگاهی بخشی به حرکت های خیرخواهانه مذهبی را بر عهده گیرد و اهداف سیاسی _ مذهبی روشنفکران را در مقیاسی گسترده تر از عالم سنتی برآورده سازد. با این حال، تحلیل وجه تمایز دین و هنر و به ویژه تاکید بر آسیب های نگرش ابزاری به هنر، کاستی های اندیشه دینی _ هنری دکتر شریعتی را نمایان خواهد ساخت و پیامدهای گاه ناگوار آن را برملا خواهد کرد.
افزون بر آن چه نگرش اسلامی _ جامعه شناختی دکتر شریعتی خوانده شده، نگاه درون گرایانه او _ که در آثار موسوم به کویریات نمایان است _ می تواند دست مایه تفسیری تازه از اندیشه دینی _ هنری شریعتی و ارائه چشم اندازی بر فراز چالش های پیش روی نگرش او باشد. در نوشته پیش رو، این چشم انداز را رهیافت «پساایدئولوژیک» می نامیم. در پایان به این نتیجه می رسیم که مطابق رهیافت پساایدئولوژیک، هنر انتظار معنایی هنری، اخلاقی و حتی دینی تر خواهد یافت.