پیدایش و استکمال نفس از دیدگاه ملاصدرا

از مهم ترین مباحث نفس شناسی، پیدایش نفس و استکمال آن است. ملاصدرا با استفاده از اصول فلسفی خاص خود مانند اصالت وجود، تشکیک آن و حرکت جوهری و حرکت ذات ماده، سیر استکمالی نفس از ماده به تجرد، مراتب نفس و اتحاد نفس و بدن و قوا را حل کرد. وی پیدایش نفس را جسمانی و بقای آن را روحانی دانسته، بر اساس اصل حرکت جوهری برخلاف پیشینیان خود که فقط حرکت در اعراض را می‏پذیرفتند، حرکت در جوهر اشیا را اثبات می کند.
پژوهش حاضر، به روش توصیفی- تحلیلی از منظر ملاصدرا به این نتیجه رسیده که ماده جسمانی بر اثر حرکت جوهری خویش مراتب کمالی وجود را طی می کند؛ یعنی هرچه را که در او بالقوه است، به بالفعل تبدیل می کند تا به مرز ماده و تجرد برسد. سپس در ادامه حرکت، از عالم ماده می گذرد و در مراتب طولی وجود تکامل می یابد. این استکمال، نفس را به تدریج به تجرد نزدیک می کند و در مرحله کمال خود برای بقا، نیازمند جسم نیست. سعه وجودی نفس با سعه علم آن همراه است و در سیر استکمال ذاتی، با عقل مجرد متحد می شود.