مقایسه نگرش روش های نقشه برداری سنتی و رقومی خاک با استفاده از رویکرد تفرق کارکردی (مطالعه ی موردی: دشت شهرکرد، استان چهارمحال و بختیاری)

اطلاعات کافی از تغییرپذیری مکانی کلاس های تناسب اراضی می تواند گامی جدید در راستای بهره وری بهینه از اراضی باشد. در این راستا، تفرق خاک معیاری برای کمی کردن این تغییرات است. از سوی دیگر، اطلاعات نقشه خاک به طور عمده به عنوان نقشه ی پایه برای تهیه نقشه های ارزیابی تناسب اراضی استفاده می شوند. با این وجود، تا کنون مطالعات اندکی به بررسی تغییرپذیری کلاس های تناسب اراضی با استفاده از شاخص های تفرق و روش های مختلف نقشه برداری پرداخته اند. پژوهش حاضر می کوشد تا با بررسی تفرق کارکردی در سطوح کلاس و زیرکلاس تناسب اراضی برای محصولات گندم، یونجه، ذرت و سیب زمینی در یک واحد اراضی مشخص، نقش روش های نقشه برداری سنتی و رقومی خاک را در بیان تغییرپذیری کلاس های تناسب اراضی بررسی نماید.
در مساحتی بالغ بر 10000 هکتار از اراضی دشت شهرکرد استان چهارمحال و بختیاری، 120 خاک رخ با فواصل تقریبی 750 متر حفر، تشریح و نمونه برداری شدند و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی آن ها تعیین گردیدند. نقشه خاک در سطح فامیل رده بندی آمریکایی تهیه شد و میانگین وزنی ویژگی های خاک تا عمق ریشه (برای گیاهان یکساله و چندساله، به ترتیب عمق 100 و 150 سانتی متری) برای خاک رخ های شاهد آن محاسبه گردید. بر مبنای روش فائو، کلاس و زیرکلاس تناسب کیفی اراضی برای محصولات مورد نظر با استفاده از روش پارامتریک (معادله ی ریشه دوم) به دست آمدند. برای تمامی محصولات، با استفاده از اطلاعات تمامی خاک رخ ها، نقشه های رقومی تناسب اراضی در دو سطح مذکور با مدل درختان تصمیم گیری تصادفی تهیه شدند. سپس، به منظور بررسی تفرق کارکردی برای هر محصول، واحدی که در نقشه ی تناسب اراضی دارای مساحت بیشتری بود انتخاب و همان واحد بر روی نقشه رقومی قرار داده شد. شاخص تفرق شانن در نقشه های سنتی، بر اساس اطلاعات تمامی خاک رخ ها و برای نقشه های رقومی بر اساس اطلاعات تمامی پیکسل های موجود در واحد، در دو سطح کلاس و زیرکلاس تعیین گردید و اختلاف میانگین آن ها بین دو نقشه از نظر آماری مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج نشان داد که برای تمامی محصولات مورد مطالعه در سطح کلاس تناسب اراضی، اختلاف معنی داری بین شاخص تفرق حاصل از دو روش نقشه برداری وجود ندارد و در سطح زیرکلاس، تنها برای محصول سیب زمینی، این اختلاف در سطح اطمینان 95 درصد معنی دار است. همچنین، برای تمامی محصولات مورد نظر و با استفاده از دو روش نقشه برداری، مقدار تفرق شانن از سطح کلاس تناسب به زیرکلاس تناسب اراضی، افزایش یافت. این اختلاف، برای محصولات یونجه، ذرت و سیب زمینی در هر دو روش نقشه برداری و برای محصول گندم در روش رقومی، در سطح احتمال 001/0 معنی دار بود.
نتایج پژوهش حاکی از آن است که بیان تغییرپذیری کلاس های تناسب اراضی بیش از آنکه متاثر از روش نقشه برداری و نوع محصول باشد، به معیارهای فائو و دامنه قراردادی تغییرات ویژگی هایی که برای تعیین کلاس تناسب اراضی استفاده می شوند؛ وابسته است. بنابراین، به نظر می رسد که تصحیح جدول های نیازهای رویشی محصولات زراعی به صورتی که بتواند تغییرات تدریجی خاک و تاثیر آن ها بر روی محصولات زراعی را نمایان سازد، می تواند نقش مهمی در مدیریت بهینه و صحیح منابع ایفا نماید.