تغییرپذیری مکانی ویژگی های خاک در یک واحد نقشه تناسب کیفی (مطالعه موردی: کشت سویا در منطقه آستانه، استان گیلان)

نقشه های خاک، منبع معمول و رایج اطلاعات خاک برای ارزیابی تناسب اراضی هستند و تهیه آنها، همواره از مهم ترین بخش های مطالعات خاک محسوب می شود. در واقع، نقشه برداری خاک در مدیریت اراضی تاثیر به سزایی دارد، زیرا به عنوان منبع داده هایی از خاک محسوب می شود که به منظور تصمیم گیری در مورد تناسب اراضی برای اهداف مختلف، مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین، دقت نقشه هایی که برای توصیه کشت محصول استفاده می شوند، به دقت نقشه خاک بستگی دارد .از آنجا که خاک، یک سیستم پیچیده است و عوامل موثر بر تغییر و تحولات آن به خوبی قابل شناسایی نیستند، بنابراین تهیه نقشه هایی از خاک، که توانایی نمایش پراکنش و تغییرات خاک را داشته باشند، یکی از دغدغه های اصلی خاکشناسان می باشد. پژوهش حاضر به منظور ارزیابی کیفی تناسب بخشی از اراضی منطقه آستانه استان گیلان برای کشت آبی سویا و بررسی میزان تغییرپذیری مکانی ویژگی های خاک، در یکی از واحدهای نقشه تناسب کیفی به دست آمده در منطقه مطالعاتی انجام شد.
به منظور ارزیابی کیفی تناسب اراضی منطقه مورد مطالعه، 24 خاک رخ حفر گردید. پس از تعیین خاک رخ های شاهد، انجام آزمایش های لازم و رده بندی خاک ها، ارزیابی تناسب کیفی واحدهای اراضی بر اساس نتایج خاک رخ شاهد مربوط به هر واحد، به روش پارامتریک انجام شد. در مرحله بعد، به منظور آگاهی از چگونگی تغییرپذیری مکانی ویژگی های خاک، در یکی از واحدهای نقشه تناسب کیفی به دست آمده، 76 نمونه خاک سطحی (صفر تا 30 سانتی متر) برداشت شد. نمونه برداری در قالب الگوی نمونه برداری شبکه ای منظم، در پلاتی به ابعاد 80×380 متر و با فواصل 20×20 متر انجام پذیرفت. پس از اندازه گیری ویژگی های خاک شامل درصد رس، سیلت، شن، ماده آلی، کربنات کلسیم معادل، pH و قابلیت هدایت الکتریکی خاک، پهنه بندی متغیرهای مورد مطالعه با استفاده از روش کریجینگ معمولی صورت گرفت.
نتایج ارزیابی تناسب کیفی نشان داد که منطقه مورد مطالعه برای کشت سویا، تناسب متوسط (S2) و بحرانی (S3) دارد و محدودیت اصلی برای کشت این محصول، وضعیت زهکشی منطقه می باشد. توصیف آماری ویژگی های خاکی مطالعه شده در واحد اراضی با کلاس تناسب کیفی S3 نشان داد که از بین ویژگی های مورد بررسی، pH با 03/1 درصد و قابلیت هدایت الکتریکی خاک با 35/24 درصد به ترتیب دارای کم ترین و بیش ترین ضریب تغییرات هستند. تحلیل تغییرنماها حاکی از آن بود که تمامی متغیرها دارای ساختار مکانی هستند؛ به طوری که دامنه تاثیر تغییرنماها از 1/22 متر برای pH تا 120 متر برای قابلیت هدایت الکتریکی خاک در نوسان بود. نقشه های کریجینگ نشان می دهند که ویژگی های خاک در منطقه مورد مطالعه الگوی تصادفی نداشته و دارای پراکنش مکانی می باشند. از آن جا که نقشه های کریجینگ، مربوط به واحد اراضی با کلاس تناسب کیفی S3w می باشد، بیانگر آن است که تعمیم کلاس تناسب خاک رخ شاهد، به کل واحد نقشه و یکنواخت فرض کردن ویژگی های خاک در واحدهای نقشه های تناسب کیفی، دور از واقعیت و گمراه کننده است.
الگو و پراکنش مکانی ویژگی های خاک می تواند حتی در یک مزرعه و تحت مدیریت یک زارع نیز متفاوت باشد. استفاده از واحدهای نقشه خاک به عنوان واحدهای نقشه تناسب اراضی به دلیل تعمیم نتایج خاک رخ شاهد به کل واحد خوش بینانه است و استفاده از این چنین نقشه ای به منظور برنامه ریزی استفاده از اراضی، واقعیت این واحدها را نشان نداده و از قابلیت اعتماد کافی برخوردار نیست. با این وجود استفاده از اطلاعات سایر خاک رخ ها علاوه بر خاک رخ شاهد و بکارگیری علم زمین آمار می تواند دقت و کیفیت نقشه های تناسب اراضی را ارتقا دهد.