روابط ایران و آناتولی تحولات فکری و رویکردی فرقه حروفیه پس از ورود به قلمرو عثمانی

فرقه ها و جریان های فکری با تغییر جغرافیا و فضای سیاسی- اجتماعی دستخوش تحول می شوند و مراتبی از دگرگونی اعم از استحاله و تغییر ماهیت و تطابق با مقتضیات زمانی را پشت سر می گذارند. فرقه حرفیه نیز در دوره پایه گذار آن، فضل الله استرآبادی ملقب به حلال خور، مسلکی صوفیانه بود، اما بعدها رنگ و بوی سیاسی و مهدویت یافت و پس از سرکوب و راندن پیروان آن از ایران به قلمرو عثمانی در دوره تیموریان، شکل غالیانه و بعضا التقاطی به خود گرفت و از این منظر تالی ینی چریان بکتاشی در عثمانی شد. حروفیان با توجه به فضای صوفیانه و طریقتی آناتولی کوشیدند چهره ای کاریزماتیک از رهبر خود فضل الله استرآبادی به دست دهند. آنها با نفوذ در دستگاه حاکمه عثمانی، در پی بازویی سیاسی و با بسط دعوت در میان ینی چریان به دنبال بازویی نظامی بودند تا در نهایت با اتکاء به این دو بازوی نیرومند بتوانند نظم عرفی مورد نظر خود را بنیان نهند و به این ترتیب باورهای خود را در عرصه دنیوی محقق کنند. در این مقاله کوشش شده است تا با بررسی زمینه های سیاسی، اجتماعی و مذهبی آناتولی در زمان ورود حروفیان به این منطقه، تغییرات این فرقه در دو ساحت اندیشه و عمل واکاوی شود و اینکه تغییرات مذکور در بلندمدت چه آثاری بر دیگر فرقه ها و در نهایت جامعه عثمانی نهاد.