اثر عوامل اقلیمی و مدیریتی بر پتانسیل و خلاء عملکرد گندم در ایران با استفاده از مدل WOFOST

در اکثر موارد عملکرد واقعی به دلیل ضعف های مدیریتی و فناوری کمتر از عملکرد پتانسیل می باشد، که اختلاف بین این دو به عنوان خلاء عملکرد در نظر گرفته می شود. درک سهم نسبی هر یک از متغیرهای مدیریتی در خلاء عملکرد می تواند به عنوان یکی از مهمترین گام های کاهش آن و نزدیک شدن عملکرد واقعی به عملکرد پتانسیل باشد. به منظور ارزیابی میزان خلاء عملکرد گندم و همچنین سهم نسبی متغیرهای مدیریتی و فناوری در میزان این خلاء در ایران، از تابع حد مرزی که یک رگرسیون چند متغیره می باشد، استفاده شد. برای این منظور داده های اقلیمی استان های مختلف کشور از سازمان های هواشناسی کشور و عملکرد گندم در استان های مختلف از سازمان های جهاد کشاورزی کشور استخراج شد. عملکرد پتانسیل گندم در استان های مختلف نیز با استفاده از مدل WOFOST شبیه سازی شد. از اختلاف بین عملکرد پتانسیل و عملکرد واقعی، خلاء عملکرد گندم برای استان های مختلف برآورد شد. سپس با استفاده از تابع حد مرزی سهم نسبی متغیرهای اقلیمی موثر در عملکرد پتانسیل و همچنین سهم نسبی هر یک از متغیرهای مدیریتی موثر شامل آبیاری، کاربرد کود، مکانیزاسیون، کاربرد آفت‏کش و کود دامی بر خلاء عملکرد گندم محاسبه شد. نتایج نشان داد که به طور کلی در بین عوامل اقلیمی اثر بارندگی و تابش بر عملکرد پتانسیل گندم مثبت و اثر دما منفی بود. در بین این متغیرها نیز بارندگی بیشترین تاثیر را بر عملکرد پتانسیل گندم دارا بود. محدوده خلاء عملکرد گندم در ایران بین 1646 تا 4470 کیلوگرم در هکتار و 29 تا 58 درصد متغیر بود. به طور کلی تاثیر کلیه عوامل مدیریتی بر میزان خلاء عملکرد گندم کشور منفی بود که بدین ترتیب با بهبود یا افزایش هر کدام از این فاکتورها، میزان خلاء عملکرد گندم در کشور کاهش نشان داد. از بین عوامل مدیریتی مورد بررسی، عامل آبیاری بویژه در استان های واقع در اقلیم گرم و خشک کشور و بعد از آن نیز عامل کاربرد کود شیمیایی بیشترین تاثیر را بر کاهش خلاء عملکرد گندم نشان دادند. بنابراین، به نظر می رسد برای کاهش خلاء عملکرد گندم در ایران باید در وهله اول مدیریت آبیاری و کاربرد کود را مدنظر قرار داد.