بررسی و تحلیل باستان شناختی مجموعه چهارطاقی گنبد، فراشبند

سلسله ی ساسانیان از جمله ادوار تاریخی ایران است که توجه به آیین زرتشتی و حساسیت به مسائل و رخ دادهای مذهبی در راس امور شاهان آن قرار داشته است. مذهب زرتشتی تاثیر خاصی بر هنر و معماری دوره ی ساسانی گذاشت؛ لذا شناخت هرچه بهتر معماری مذهبی دوره ی ساسانی می تواند دورنمای روشن تری از ویژگی های مذهبی و رسوم این دوره برای ما روشن سازد. بر همین اساس، نگارندگان با تدوین طرح پژوهشی با عنوان: «بررسی باستان شناختی و تحلیل پراکنش چهارطاقی های دوره ی ساسانی غرب و جنوب غربی استان فارس»، از سال 1390 تا 1391 به تحقیق پیرامون این موضوع نمود. دستاورد این پژوهش، شناسایی 18 چهارطاقی حدفاصل بین شهرهای بالاده و فراشبند تا فیروزآباد بوده است؛ تعداد این چهارطاقی ها در استان فارس زیادتر از آن است که بتوان برای همه ی آن ها کاربری مذهبی تصور نمود و احتمالا برخی به دلایل دیگر و با رویکردهای متفاوت ساخته شده است. در این پژوهش، یکی از سالم ترین چهارطاقی های این منطقه، با نام «مجموعه چهارطاقی گنبد» بررسی شد. این آتشکده در دوره ی ساسانی جزو محدوده ی شهر اردشیرخوره در کوست نیمروز محسوب می شد. هدف از این پژوهش تعیین کاربری، تاریخ ساخت، و سبک معماری مجموعه ی گنبد است که در این راه برای حصول نتیجه، از مقایسه ی معماری آن با سایر بناهای مشابه بهره گرفته شد. از سبک شناسی چهارطاقی گنبد که با دیگر نمونه های هم زمان صورت گرفته، مشابهت در نقشه، مصالح، گنبد و طاق ها با دیگر نمونه های دوره ی ساسانی، نتیجه می شود. از آن جا که عناصر خاص یک آتشکده در مجموعه ی چهارطاقی گنبد قابل مشاهده است، به احتمال فراوان می توان این اثر را یک بنای مذهبی با کاربری آتشکده از دوره ی ساسانی معرفی نمود. بنا، شامل: تالار طواف، چندین اتاق با کاربری یزشن گاه، و اتاق هایی برای استراحت موبدان و خدمه ی آتشکده بوده است. بر پایه ی سبک شناسی معماری آن با نقشه ی چهارطاقی های دوران یاد شده، می توان تاریخی حدفاصل قرون پنجم تا نهم م. برای رونق این چهارطاقی پیشنهاد کرد.