بررسی اصول و سازوکارهای فقهی مشارکت سیاسی در اسلام

شناخت و فهم جایگاه مشارکت اجتماعی سیاسی افراد در جامعه اسلامی، یکی از حوزه های مطالعاتی مهم در بررسی اندیشه سیاسی در اسلام به شمار می رود. این شناخت عمدتا از آنجایی اهمیت می یابد، که گفتمان علمی و سیاسی لیبرالیستی غرب، همواره بر تقابل اسلام و مردم سالاری و مشارکت سیاسی به عنوان یکی از نمودهای حاکمیت مردم تاکید می کند. بدین ترتیب، پرسش اصلی این مقاله آن است که که آیا فرهنگ سیاسی اسلام و به ویژه فقه سیاسی، تمهیدکننده زمینه های تصمیم برای انجام عمل و رفتار سیاسی است یا خود، مانعی در این راستا محسوب می گردد؟ و آیا جهت گیری فقه سیاسی نسبت به افراد، حالت مشارکت جویانه راپیشنهاد می دهد یا اهتمام بدان نشان نمی دهد؟ یافته های این نوشتار نشان می دهد که بر خلاف تصوری که مدعی است، اسلام و به ویژه مبانی فقهی آن، سازوکارهای جلب مشارکت اجتماعی سیاسی افراد جامعه را فراهم نمی کند و حتی خود به مثابه مانعی در برابر آن قد علم می کند، مبانی عمده فقهی در اسلام، بر پیش بینی مکانیسم های لازم در این خصوص برای جلب و جذب منطقی مشارکت آنان دلالت دارد. این مبانی هر یک به نحوی مستقیم یا غیرمستقیم راه را برای ظهور و بروز اشکال مختلفی از مشارکت اجتماعی سیاسی هموار می کند. به این ترتیب این مقاله بر آن است که تا ضمن تاکید بر نسبت نظری فکری حق و تکلیف، نشان دهد که مشارکت سیاسی اجتماعی مردم در منطق فکری فقهی اسلام، نه تنها یک حق است، بلکه یک تکلیف نیز به شمار می رود.