جهان در باور خاقانی

دنیا و چگونگی آن در آثار خاقانی شروانی، سخنور بلند پایه ادب فارسی، بازتاب چشمگیری دارد. وی چون حکیمی ژرف اندیش، چهره راستین دنیا را درسروده ها و نوشته های خود به تصویر کشیده است. خاقانی در بیان این دیدگاه، از باور آیین ایرانی و اندیشه مکتب عرفان و تصوف و دیدگاهی نشات گرفته از شریعت بهره جسته است. خاقانی با بهره جستن از چهره اهریمنی زروان چگونگی سرای دنیا و طبیعت آن را با صفاتی چون: دنیای سنگدل ، دنیای آزمند، دنیای بی وفا، فلک عمرسای و افعی صفت و... وصف می کند . در باور زاهد خلوت نشین شروان، دنیا چنان بی ارزش است که سرای خاکی را به خاکی می بازد و دیگران را نیز پند و اندرز می دهد تا سیمای راستین دنیا را بشناسند و دل به او نبندند. سخنور دیندار شروانی می داند که چرخش روزگار، خود به فرمان خدای توانا است، نمی تواند خود کاره ای باشد و بر آن است که نباید چرخ را ستم پیشه دانست.