شاهانه یا نه؟ یادبودنامه های آشوری در نواحی شرقی امپراتوری

یکی از راه های جاودان ساختن اعمال و کردارهای پادشاهان در روزگار باستان، خصوصا در آسیای غربی، برپا ساختن سنگ یادمان ها و برنوشتن کتیبه های سنگی و نقوش برجسته در مکان های خاص و نمایان بوده است. برپایی این یادمان ها در مناطق مهم برای بزرگداشت پیروزی های نظامی و یا ادعای تسلط سیاسی و اقتصادی در مناطق مختلف، یک سنت رایج در شرق نزدیک باستان بوده است. پاشاهان امپراتوری آشور (934 تا 605 ق .م.) که بارهای بار به لبه ی غربی فلات ایران لشکر کشیدند و گه گاه به مناطق درون ایران و سرزمین های شرقی تر راه یافتند از خویش یادمان ها و یادگارهای سنگی متعددی برجای گذاردند و خاطره ی کشورگشایی های خود را جاودان ساختند. امروزه در ایران 5 سنگ یادمان و نقش برجسته ی آشوری بازشناخته شده است؛ به گونه ای دقیق تر دو سنگ یادمان و سه نقش برجسته. سطح هنری و میزان دقت و ظرافت مصروف در تولید چنین آثار هنری یادمانی، نشان دهنده ی میزان اهمیت این نواحی در نگاه کشورگشایانه پادشاهان آشور نو است. در پژوهش حاضر، سعی گردیده با سنجش میان سبک هنری این 5 اثر، به بازسازی انگیزه های کشورگشایی آشوریان پرداخته شود و به این پرسش که آیا از طریق تحلیل هنری این آثار می توان به میزان اهمیت مناطق پیرامونی در نگاه راهبردی امپراتوری آشور پی برد، پاسخ داده شود. این پژوهش از نوع تحقیقات بنیادی و از منظر روش تحقیق به صورت تاریخی و توصیفی-تحلیلی است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این نکته است که این 5 اثر از نگاه سطح هنری ابدا با یکدیگر برابر نیستند؛ در دو سنگ یادمان تیگلت پیلسر سوم (744 تا 727 ق. م.) و سارگن دوم (721 تا 705 ق. م.)، با سبکی برتر، رسمی و شاهانه و در سه نقش برجسته ی تنگ ور، میشخاص و اشکفت گل گل با نقوشی کنده شده در دل کوه و لاجرم سبک هنری آفریده شده در محل، مواجه ایم که شباهت ها و تفاوت هایی در اجرا با هم دارند. این پژوهش از این منظر می تواند مورد اهمیت باشد که یادمان های آشوری یافت شده در ایران را باهم و با نمونه های مشابه در مناطق همجوار مورد ارزیابی سبک هنری قرار داده است.