تدوین راهنمای جامع آزمون مصاحبه های کوتاه متعدد: گامی در جهت پیاده سازی مصاحبه های ساختارمند در پذیرش داوطلبان دوره دکترای تخصصی

به طور معمول و از سال ها پیش، پذیرش دانشجویان در ایران به روش هایی محدود بوده است که بطورعمده به ارزیابی دانش نظری داوطلبان از طریق آزمون های تستی و یا مصاحبه های شفاهی می پرداخته اند. امروزه دلایل منطقی و شواهد متعددی وجود دارد که توجه به سایر صلاحیت های داوطلبان از قبیل مهارت های ارتباطی، شیوه تحلیل و نقد اطلاعات را در امر پذیرش ضروری می سازد(1و2). در این میان، شواهد نشان می دهد که آزمون «مصاحبه های کوتاه متعدد» (Multiple Mini Interview) می تواند تصویر منسجم و جامعی از صلاحیت های مورد انتظار داوطلبان را از طریق طراحی و اجرای چندین مصاحبه ساختارمند فراهم سازد(3). حجم کار گسترده ای در این زمینه در کشورهای مختلف انجام شده است که بر اساس نتایج آنها می توان گفت از مزایای اصلی آزمون MMI در مقایسه با مصاحبه های سنتی، کاهش اثر شانس، کاهش قضاوت های ذهنی مصاحبه گران و کمرنگ شدن تاثیر شرایط محیطی در نتایج حاصل است(4). به علاوه، نتایج حاصل از اجرای آزمون MMI در دانشگاه های مختلف دنیا نشان دهنده روایی و پایایی قابل قبول این آزمون برای انتخاب داوطلبان دارای صلاحیت است(5 تا 7). بررسی دیدگاه های مصاحبه کنندگان و داوطلبان نیز حاکی از رضایت مندی آنان از اجرای چنین آزمون هایی و افزایش تمایل داوطلبان برای شرکت در آزمون های گزینش به رشته است(8 تا 12).
مسلما دستیابی به تمامی مزایای فوق، مستلزم برنامه ریزی موثر و هدف مند سیستم آموزشی در جهت معرفی این شیوه جدید به تمامی ذی نفعان درگیر در آزمون است. در این زمینه، فراهم کردن فرصت هایی جهت توسعه و توانمندسازی ممتحنین و مسوولین برگزاری آزمون از قبیل برگزاری کارگاه های آموزشی، تدوین راهنمای آزمون نقشی پایه ای و اساسی دارد. هدف از نگارش این مطلب، معرفی تجربه تدوین راهنمای برگزاری آزمون MMI برای پذیرش داوطلبان مقطع دکترای تخصصی رشته های علوم پزشکی به منظور فراهم کردن چارچوبی برای طراحی و پیاده سازی آن در دانشگاه علوم پزشکی تهران است.
برای تدوین راهنمای برگزاری آزمون MMI، در ابتدا از طریق مرور مطالعات مرتبط و دستورالعمل ها و راهنماهای موجود با استفاده از کلید واژه های Multiple Mini Interviews، structured interviews، admission OSCE در پایگاه های اطلاعاتی Medline، Ovid، Google scholar و معادل های فارسی شامل مصاحبه های کوتاه متعدد، مصاحبه های کوتاه چندگانه در SID و Magiran، پیش نویس اولیه راهنمای برگزاری آزمون تدوین شد. سپس به منظور دریافت دیدگاه های صاحب نظران در خصوص وضوح و قابل درک بودن هر یک از آیتم های مندرج در راهنما و تصمیم در جهت حذف، افزودن و یا اصلاح هر یک از آیتم ها، پیش نویس اولیه برای 5 نفر از متخصصان آموزش پزشکی ارسال شد. معیار انتخاب صاحب نظران، برخورداری از دانش و تجربه در زمینه طراحی و یا برگزاری آزمون MMI لحاظ شد. بعد از دریافت نظرات، اصلاحات لازم در پیش نویس اعمال شد و متن راهنما در کارگاه 2 ساعته با حضور مسوولین کمیته های برگزاری آزمون MMI ویژه داوطلبان دوره دکترای تخصصی رشته های علوم پزشکی منطقه آمایشی 10 با هدف آشنایی با مجموعه گام های لازم جهت طراحی و برگزاری موثر آزمون MMI ارائه شد. همچنین راهنمای حاضر از طریق ارسال ایمیل و در جلسات حضوری کارگاه های 3 ساعته در اختیار هر یک از ممتحنین رشته های مربوطه که دانشگاه علوم پزشکی تهران مسوولیت برگزاری آزمون آن رشته ها را برعهده داشتند، قرار داده شد.
در نهایت راهنمای برگزاری آزمون MMI در سه بخش «تمهیدات لازم پیش از برگزاری آزمون، ملاحظات اجرایی حین و پس از برگزاری آزمون و طراحی محتوای لازم برای ایستگاه ها» و در 17 بند تدوین شد.
در بخش «تمهیدات لازم پیش از برگزاری آزمون»، مجموعه گام هایی که قبل از برگزاری آزمون MMI باید توسط طراحان و مجریان آزمون مورد توجه قرار گیرد شامل 5 بند و 15 آیتم در این راهنما ارائه شد. در این بخش مسوولین برگزاری آزمون در هر رشته در خصوص نکات مربوط به شیوه انتخاب و وظایف مسوول برگزاری آزمون، تعیین لیست مهارت های مورد ارزیابی و تصمیم در مورد زمان کلی آزمون با توجه به تعداد داوطلبان هر رشته و زمان ایستگاه ها، انتخاب شکل و تعداد ایستگاه ها، اصول تعیین فضاهای مربوط به برگزاری آزمون، نحوه انتخاب و دعوت از آزمونگران و برگزاری جلسه توجیهی و تهیه محتوای ایستگاه ها آشنا می شدند.
در بخش «ملاحظات اجرایی حین و پس از برگزاری آزمون»، الزامات اجرایی روز آزمون به صورت نکات عملی مربوط به نحوه تقسیم بندی داوطلبان و برگزاری جلسات توجیه ایشان، یادآوری زمان و ساعت شروع آزمون به ممتحنین، پرسنل و داوطلبان، تکمیل فرم ها و ثبت مستندات، تحلیل پس آزمون، و در نهایت شیوه ارزشیابی روند اجرا آزمون و ارائه گزارش در نظر گرفته شد. این بخش مشتمل بر 7 بند و 14 آیتم تهیه شد که در هر آیتم جزئیات مربوط به ملاحظات اجرایی در اختیار مسوولین و ممتحنین آزمون قرار گرفت.
در بخش «طراحی محتوای لازم برای ایستگاه ها» نیز به نکات مربوط به طراحی محتوا و سوالات اختصاصی و عمومی هر رشته، تدوین چک لیست ارزیابی ایستگاه ها، طراحی راهنمای داوطلب و آزمونگر تاکید شد. این بخش مشتمل بر 5 بند و 10 آیتم است.
به طور کلی، راهنمای برگزاری آزمون MMI به منظور فراهم کردن چارچوبی جهت طراحی و پیاده سازی این آزمون توسط مسوولین و ممتحنین آزمون در دانشگاه علوم پزشکی تهران تدوین شده است. با توجه به آن که آماده سازی و آشنایی طراحان و مجریان آزمون MMI با اصول مربوطه به آن، نقش کلیدی در اجرای موثر این آزمون دارد راهنمای حاضر تدوین شد. در مطالعه Roberts و همکاران نیز مشخص شد که بیش ترین سهم خطای اندازه گیری مربوط به عملکرد ممتحنین و عدم آشنایی آن ها با شیوه اجرای آزمون MMI است، بهمین منظور در این مطالعه محققین، آماده سازی و آموزش ذی نفعان را در اجرای موثر آزمون پیشنهاد کردند(13). یکی از نقاط قوت راهنمای حاضر، توجه به ملاحظات اجرایی و کاربردی مربوط به پیاده سازی آزمون در عمل است. در واقع این راهنما ضمن استفاده از مهمترین مستندات و شواهد موجود، به ساده ترین شکل به شرح گام های لازم جهت اجرای موثر این آزمون از نقطه نظر مسوولین، ممتحنین و داوطلبان آزمون می پردازد. لذا این راهنما می تواند مورد استفاده مدیران، برنامه ریزان، آزمونگران و داوطلبان آزمون های ورودی دوره دکترای تخصصی رشته های علوم پزشکی جهت آشنایی با شکل برگزاری آزمون، قرار گیرد. مسلما توجه به نیازهای ذی نفعان مختلف در فرایند اجرای آزمون بر قابلیت پذیرش آن نقش بسزایی دارد(8). از دیگر نقاط مثبت راهنمای حاضر جامعیت نکات عملی ارائه شده در زمینه ساختار آزمون MMI و محتوای مربوط به ایستگاه ها و توجه به تمهیدات لازم قبل، حین و پس از اجرای آزمون است. مطالعه مک اندری (McAndrew) و الیس Ellis (Ellis Ellis) نیز نشان داد که اطلاعات ارائه شده در خصوص ساختار و محتوای آزمون MMI پیش از برگزاری آزمون به کسب رضایت ذی نفعان مختلف و پذیرش بیش تر آزمون می انجامد(14). نویسندگان معتقدند تدوین این راهنما، اولین گام در راستای ساختارمند نمودن آزمون های بدو ورود است و تلاش های بیش تری در جهت پیاده سازی موثر این آزمون مورد نیاز است. از نقطه نظر نویسندگان هر چند تدوین و ارائه راهنمای حاضر با هدف آشنایی و آمادگی بیش تر مسوولین و ممتحنین در برگزاری آزمون انجام گرفت، با این حال انجام مطالعات بیش تر به منظور بررسی دیدگاه های ذی نفعان مختلف در خصوص اثرات استفاده از این راهنما پیشنهاد می شود. مرکز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی تهران تلاش نموده است تا از طریق ارائه این نامه علمی، ضمن معرفی راهنمای حاضر، علاقمندان را به مطالعه و نیز به اشتراک گذاشتن تجارب و نظرات ارزشمند خود در این خصوص دعوت نماید.