تفکر انعکاسی نیاز امروز دانشگاه ها: یک دیدگاه و تجربه

امروزه متخصصان مراقبت های بهداشتی در یک سیستم پیچیده در حال تغییر فعالیت می کنند و به روز رسانی مداوم دانش و مهارت در آن ها ضروری است. آماده سازی این متخصصان نیازمند قابلیت های پیچیده آموزشی است (1). انعکاس (Reflection) یک فرایند ذهنی است که طی آن اطلاعات و تجربیات جدید با دانش موجود و مدل های ذهنی ادغام شده و موجب یادگیری فعال می شود (2). تفکر انعکاسی (Reflective Thinking)، فرصتی را جهت بهبود عملکرد بر پایه شواهد موجود فراهم می کند تا بتوان منافع درمانی بیماران را به حداکثر رساند. همچنین ابزار ضروری جهت کمک به دانشجویان برای برقراری ارتباط میان تئوری و بالین بوده و موجب افزایش دانش بالینی برای عملکرد مناسب می شود (3). از طریق تفکر انعکاسی اساتید در مورد این که چگونه شرکت کنندگان در کلاس را فعال نگه دارند، آگاه می شوند (4). اهمیت فعالیت انعکاسی برای اساتید از آن جهت مهم است که موجب اثربخشی و پیشرفت آموزش می شود (5)آیا تا کنون برایتان پیش آمده که نتوانسته باشید به اتوبوس برسید و بعد به خود بگویید «دفعه بعدی من پنج دقیقه زودتر از منزل خارج می شوم؟»، این تفکر نمونه ای از انعکاسی بودن است. شما درباره تجربه ای فکر می کنید و تصمیم می گیرید از آن یاد بگیرید و چیز متفاوتی را دفعه بعدی انجام دهید (6). یکی از نمونه های رایج تفکر انعکاسی در مورد کارورزان پرستاری در عرصه پرستاری کودکان، تجربه آنان از خطای دارویی و دیالوگی است که نویسنده به عنوان استاد پرستاری سال ها با آن مواجه بوده است. «چه کارهای دیگری می توانستید انجام دهید؟ می توانستم به پرستار قضیه را بگویم ولی به نظر من این کار جز سلب اعتماد پرستار سودی نداشت. اگر دوباره اتفاق بیفتد چه خواهید کرد؟ اگر به عقب برگردم و یا این اتفاق دوباره بیفتد دوباره همین کار را می کنم. پنج اصل دارو دادن را سرلوحه خودم قرار می دهم. چه درسی گرفتید؟ دقت، دقت، دقت» (7).
در برنامه درسی رسمی کمتر به آموزش تفکر انعکاسی پرداخته می شود. در یک مطالعه (2012) در تایلند، 9 مربی از دپارتمان های مختلف، اقدام پژوهی را برای بهبود تفکر انعکاسی بین خودشان و دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی و کارشناسی اجرا نمودند. از شش فعالیت آموزشی برای این امر استفاده شد: 1) تکالیف درسی خلاقانه، 2) سمینار، 3) منابع یادگیری، 4) فرایندهای گروهی، 5) سخنرانان مدعو، 6) طرح یک مساله و حل مساله. نتیجه نشان داد که تفکر انعکاسی دانشجویان به میزان قابل ملاحظه ای بهبود یافت (8). به نظر می رسد رویکردهای متنوعی برای پرورش این نوع تفکر قابل استفاده در محیط های آموزشی باشد. برای مثال می توان به چند مورد از آن ها اشاره داشت: 1) ایجاد محیط یادگیری: چه چیزی می دانیم، چه چیزی نمی دانیم، چه چیزی یاد گرفتیم؛ 2) در اختیار قرار دادن داده های ناکامل و ترغیب دانشجویان به تفکر انعکاسی درباره آن ها؛ 3) ترغیب دانشجویان به پرسش سوالات استدلالی؛ 4) ایجاد محیط های یادگیری با ساختار کمتر؛ 5) ایجاد محیط های یادگیری اجتماعی مانند گروه های همتایان و فعالیت در گروه های کوچک؛ 6) استفاده از بازاندیشی (9).
اگرچه نویسندگان حاضر تجربه استفاده از آموزش بازاندیشی برای پرورش تفکر انعکاسی در دانشجویان پرستاری در کارآموزی در عرصه را دارند (10)، اما رشد روز افزون استفاده از روش رویکرد انعکاسی در سایر کشورها، مستلزم استفاده جامع و برنامه ریزی شده از این روش در دانشگاه های کشورمان در تمامی مقاطع تحصیلی (کارشناسی، پزشکی عمومی و تحصیلات تکمیلی) می باشد.