ارزیابی تاثیر متغیرهای کلان بر کیفیت محیط زیست در منطقه منا: رویکردهای میانگین لگاریتم دیوژیا و هم انباشتگی پانل

این مقاله بر پایه رابطه کایا به بررسی آثار متغیرهای کلان بر کیفیت محیط زیست در منطقه منا می پردازد. فرآیند رشد و توسعه اقتصادی در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران و سایر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا، فشار فزاینده ای به محیط زیست وارد می آورد. هزینه تخریب های زیست محیطی در منطقه منا به حدود 5 درصد و در ایران به بیش از 7 درصد تولید ناخالص داخلی می رسد. از سوی دیگر، تخریب های زیست محیطی و انتشار آلاینده ها، پایداری رشد و توسعه مذکور را با تردید مواجه ساخته است. محدودیت هایی که محیط زیست بر ادامه رشد و توسعه اقتصادی ایجاد می کند و خسارت های غیرقابل بازگشت اقتصادی ناشی از تخریب و آلودگی محیط، لزوم توجه به محیط زیست در تصمیم گیری های کلان را بیش از پیش نمایان می سازد. در نتیجه با توجه به اهمیت محیط زیست و منابع انرژی در توسعه پایدار، سعی شده است تا سهم هر یک از عوامل جمعیت، تولید ناخالص داخلی، شدت انرژی و شدت کربن بر انتشار دی اکسید کربن به عنوان شاخصی مهم در سنجش عملکرد متناسب با کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار، شناسایی شود؛ زیرا از میان تمام گازهای گلخانه ای، دی اکسید کربن سهم 7/94 درصدی در گرمایش زمین دارد. با توجه به مطالب ذکرشده، با استفاده از داده های مربوط به بازه زمانی 2011-1990 میلادی، بر پایه رابطه کایا سهم عوامل کلان ارزیابی شد؛ از رابطه کایا استفاده گسترده ای در مباحث مرتبط با انرژی و انتشار کربن می شود. نخست با استفاده از مدل میانگین لگاریتمی دیویژیا که یکی از روش های تجزیه پرکاربرد به شمار می آید، سهم هر یک از متغیرهای کلان در انتشار دی اکسید کربن در کوتاه مدت بررسی شد. سپس برای تحلیل بلندمدت با تعیین مقادیر ورودی مرتبط با کشورهای منطقه منا از روش پانل دیتا استفاده شد که نشان دهنده وجود هم انباشتگی در مدل بود. مفهوم هم انباشتگی تداعی کننده وجود یک رابطه تعادلی بلندمدت است که سیستم اقتصادی در طول زمان به سمت آن حرکت می کند. در مورد داده های هم انباشته پانل استفاده از مدل های پویا مانند تخمین زننده کاملا تعدیل شده (FMOLS) و تخمین زننده دینامیک (DOLS) موثرتر است. بنابراین مدل هم انباشته کاملا تعدیل شده (FMOLS) بر متغیرها اعمال شد و نتایج حاصل از تخمین پارامترهای مدل در بلندمدت به دست آمد. بررسی سوابق پژوهش در کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که در این کشورها تغییرات جمعیت و تولید ناخالص داخلی در بلندمدت انتشار دی اکسید کربن را افزایش داده اند که این تغییر تا حدود زیادی به وسیله کاهش شدت انرژی و جانشینی انرژی های نو جبران شده است. نتایج تخمین این پژوهش حاکی از معناداری تاثیر تولید ناخالص داخلی، جمعیت و شدت کربن بر انتشار دی اکسید کربن است. نتایج مربوط به روش میانگین لگاریتمی دیویژیا در کوتاه مدت نشان می دهد در منطقه منا، عامل جمعیت بیشترین تاثیر را بر افزایش انتشار داشته است و پس از آن به ترتیب عوامل تولید ناخالص داخلی، شدت انرژی و شدت کربن قرار دارند. در بازه های پنج ساله، عوامل جمعیت، تولید ناخالص داخلی و شدت انرژی به صورت میانگین در جهت افزایش انتشار عمل کرده اند و عامل شدت کربن عملکردی معکوس داشته است. ضرایب حاصل از مدل پانل نشان می دهند که در بلندمدت افزایش جمعیت بیشترین تاثیر را بر انتشار کربن در منطقه منا داشته است؛ در رتبه دوم عامل شدت انرژی قرار دارد و عامل بعدی تولید ناخالص داخلی است.