مستندسازی بازسازی پس زلزله سال 1357 شهرستان طبس

تجارب، زمانی که به هر روش نگاشته و مستند شوند، می توانند در دست اندیشمندان تبدیل به دانش شده و بر معارف بشری بیافزایند. بازسازی پس از سوانح نیز همچون سایر شاخه های علم به شدت نیازمند ثبت و ضبط سوانح و اقدامات و عملیات صورت گرفته در راستای بازسازی پس از آن هاست. در شهریورماه 1357 زلزله ای به مقیاس 4/7 ریشتر شهر طبس در استان خراسان جنوبی را ویران کرد. عملیات ساماندهی و بازسازی همزمان با اوج گیری انقلاب اسلامی و پس از آن شکل گرفت و ادامه یافت. به دلیل این همزمانی، بخش هایی ازمراحل مختلف امداد و نجات و بازسازی توسط نیروهای حکومت پهلوی صورت پذیرفت و بخش دیگر توسط نیروهای داوطلب اعم از انقلابیون و روحانیون. توصیف و چگونگی این بازسازی و فرآیند آن تا به حال به صورت علمی تدوین نشده است.
این تحقیق از نوع مستندسازی تحلیلی است که روش شناسی آن کیفی است. از مهم ترین روش های جمع آوری داده ها در این پژوهش مشاهده مستقیم، مصاحبه با افرادی که بازسازی را به یاد دارند و بررسی اسناد و مدارک است. این داده ها از منابع مکتوب و غیر مکتوب مانند روزنامه اطلاعات، مجلات، مقالات و مصاحبه ها جمع آوری شدند.
به دلیل هم زمانی برنامه بازسازی با وقوع انقلاب اسلامی و بالا بودن روحیه جمعی، میزان مشارکت مردم و اقشار مختلف در بازسازی زیاد بوده است. همچنین عدم وابستگی کامل معیشت مردم به زمین موجب تداوم درآمد ایشان پس از زلزله شده است. هماهنگی تقریبی مسکن ساخته شده پس از زلزله، با مسکن پیش از زلزله و همینطور همخوانی آن با نوع فرهنگ و معیشت مردم نیز در میزان موفقیت برنامه بازسازی موثر بوده است. هر چند عدم توجه برنامه بازسازی به بافت شهری پیش از وقوع سانحه و عدم توجه به اقلیم منطقه در طراحی شهری، ورود افراد غیر بومی به طبس برای استفاده از تسهیلات و دریافت زمین و در نتیجه کاهش امنیت شهر از جمله کاستی های برنامه بازسازی شهر طبس است.
اکنون پس از گذشت 38 سال از زلزله یاد شده مشاهدات و مصاحبه های نگارنده حاکی از ماندگاری سکونتگاه های بازسازی شده، هم در شهر طبس و هم در روستاهای اطراف آن است. میزان بالای مشارکت مردمی در امر بازسازی و همچنین توجه هر چند اندک به الگوی مسکن پیش از سانحه را می توان از عوامل ماندگاری مسکن بازسازی شده دانست.