تبیین و بررسی تقریرهای برهان حکمت بر عصمت پیامبران در کلام اسلامی

عصمت پیامبران الهی یکی از مسایل مهم در باب نبوت است. متکلمان اسلامی از طریق دلایل عقلی و نقلی به اثبات آن پرداخته اند. دلایل عقلی آنان بر پایه حکمت الهی استوار است. از برهان حکمت بر عصمت پیامبران تقریرهای مختلفی ارائه شده است که مهم‏ترین آن‏ها عبارت است از تقریر برهان حکمت بر اساس معجزه، تقریر برهان بر پایه لطف، و تقریر آن بر اساس غرض از نبوت. این تقریرها به دو دسته حداقلی و حداکثری تقسیم می شوند، تقریرهای حداقلی عصمت پیامبران را در دریافت و ابلاغ پیام‏های الهی به بشر اثبات می کند، اما تقریرهای حداکثری، عصمت در مقام عمل را نیز شامل می‏شود. متکلمان اسلامی در این باره که آیا برهان حکمت عصمت از گناهان کبیره و صغیره، عمدی و سهوی را شامل می‏شود یا به گناهان کبیره و صغیره های منفر اختصاص دارد، و نیز قبل از نبوت را نیز دربر می‏گیرد یا به زمان نبوت اختصاص دارد، هم‏داستان نیستند، متکلمان امامیه در این مساله نگاه حداکثری دارند اما متکلمان معتزلی، گناهان صغیره غیر مسخف را منفر ندانسته، و برهان حکمت- با تقریرهای مختلف آن- را مثبت عصمت پیامبران از آن‏ها ندانسته‏اند.
از تامل در سخنان متکلمان اسلامی به دست می آید که عنصر منفریت و نقض غرض در برهان حکمت بر عصمت پیامبران، نقش کلیدی دارد. آنان در این باره هیچ گونه اختلافی ندارند، هرچند در قلمرو و مصداق آن دیدگاه های مختلفی ارائه کرده‏اند. برداشت درست از منفریت و نقض غرض، موید دیدگاه متکلمان امامیه در این باره است که در قلمرو عصمت نگاه حداکثری دارند.