ژنز کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت: بر پایه مطالعه آپاتیت های پهنه بافق- ساغند، ایران مرکزی

منشا کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت (IOA) کم Ti و یا به عبارتی کانسارهای آهن نوع کایرونا مدت ها مورد بحث بوده و نظرات بسیاری از جمله ماگمایی، گرمابی، ماگمایی- گرمابی، سازند آهن نواری و رسوبی- بروندمی در این باره ارائه شده است. پهنه فلززایی بافق- ساغند در ایران مرکزی میزبان کانسارهای سترگی از این نوع است که حدود 1500 میلیون تن سنگ آهن با عیار میانگین 55 درصد را شامل شده اند که می توان به کانسارهای چادرملو، چغارت، سه چاهون و اسفوردی اشاره کرد. کانی زایی آپاتیت در این کانسارها به فراوانی رخ داده است. تبلور آپاتیت در تمرکز عناصری همچون U، Th، Sr، Y و REE موثر است. بنابریان مطالعه ژئوشیمی آپاتیت به منظور بررسی منشا این کانسارها مدنظر قرار گرفت. آپاتیت های مورد مطالعه، غنی شدگی از Y، Na، Si را نشان می دهند و مقدار بسیار ناچیزی از Cl دارند. مجموع عناصر خاکی کمیاب در این آپاتیت ها میان 36/0 تا 25/2 % است که غنی شدگی از LREE، تفریق شدید میان LREE و HREE و بی هنجاری به شدت منفی Eu(256/0 تا 69/0) را نشان می دهند. مقدار Sr و Y در آپاتیت ها به ترتیب میان 165 تا 365 ppm و 743 تا 1410 ppm است. از دید محتوای F-OH-Cl آپاتیت ها در دامنه هیدروکسیل- فلوروآپاتیت جای دارند. نتایج حاصل با داده های دیگر کانسارهای این نوع کانه زایی (کایرونا، ال لاکو، آباگونگ، آونیک و غیره) مشابه هستند. این آپاتیت ها ارتباطی با فعالیت ماگمایی کربناتیتی ندارند و در دامنه کانسارهای نوع کایرونا و سنگ های مافیک قرار می گیرند. بر پایه اساس ژئوشیمی آپاتیت های مورد مطالعه، رویداد کانی زایی در ابتدا در ارتباط با نفوذ توده های تونالیت- ترونجمیت- گرانودیوریت، دیوریت و گرانیت، مرتبط با فرورانش حاشیه ی قاره به سن 525 تا532 میلیون سال پیش بوده است که در واحد آتشفشانی- رسوبی کامبرین (میزبان کانی زایی) نفوذ کرده اند. سپس، کانی زایی در اثر فعالیت های گرمابی وابسته به نفوذ توده های آلکالن (سینیت و مونزوسینیت) رخ داده است. در نتیجه، کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت کم Ti در پهنه بافق- ساغند در ارتباط با فرایند های ماگمایی- گرمابی تشکیل شده اند.