زمین شناسی، دگرسانی، کانه زایی و مطالعات ژئوشیمیایی در معدن مس، منطقه گل چشمه، جنوب نیشابور

معدن مس گل چشمه در شمال شرق ایران (جنوب شهر نیشابور) در حاشیه زون ساختاری سبزوار واقع گردیده است. براساس مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی، رخنمونهای سنگی این منطقه شامل سنگهای آتشفشانی منسوب به ائوسن و یا جوان تر با ترکیب آندزیت تا بازالت به همراه واحدهای رسوبی، سنگآهک و میان لایه هایی از توف و برش میباشد. زون های دگرسانی مرتبط با لایه های آندزیتی - بازالتی شامل کربناتی شدن، پروپلیتیکی، اندکی سیلیسی، آرژیلیکی و سرسیتی می باشد و کربناتی شدن مهم ترین دگرسانی منطقه می باشد. کانهزایی به طور گسترده درمیان واحدهای آتشفشانی منسوب به ائوسن و یا جوان تر رخ داده و از نظر بافتی به صورت رگه رگچه، پرکننده حفرات و فضاهای خالی (آمیگدالوئید)، دانه پراکنده، آغشتگی در پلاژیوکلازها و جانشینی صورت گرفته است. بر پایه مطالعات کانه نگاری صورت گرفته، کانه های اصلی حاوی مس به دو فاز اکسیدی و سولفیدی قابل تفکیک هستند که کانه زایی به طور عمده شامل فاز اکسیدی است و به صورت آغشتگی در سطوح شکستگی ها و خلل و فرج و یا پرکننده فضاهای خالی در سنگ میزبان مشاهده می شود. کانه های اکسیدی به صورت کانه های کربناتی و سیلیکاتی مس شامل مالاکیت، آزوریت و کریزوکلا بوده و کانه های سولفیدی مس شامل کالکوسیت، کوولیت، به مقدار جزئی کالکوپیریت، بورنیت، دیژنیت، تتراهدریت و همچنین مس خالص بوده که در این بین، کالکوسیت ها بیشترین فراوانی کانه های سولفیدی را دارا میباشند. کانه اصلی سولفیدی مس در این محدوده کالکوسیت می باشد که احتمالا شاهد دو نسل از آن هستیم. نسل اول که به صورت اولیه و پراکنده در اکثر نقاط تشکیل شده است و نسل دوم کالکوسیت که از تبدیل بورنیت و کالکوپیریت به صورت جانشینی و در شرایط سوپرژن ایجاد شده است. مطالعات ژئوشیمیایی حاصل از این پژوهش نشان دهنده این است که سنگ های آتشفشانی موجود در منطقه ماهیت بازالتهای کالک آلکالن با گرایش شوشونیتی را داشته و از نظر جایگاه زمینساختی احتمالا شاخص ماگماتیسم کمان قارهای مرتبط با زون فرورانش میباشد. علاوه بر این، بر پایه نتایج حاصل از آنالیز عناصر کمیاب و نادر خاکی مقدار بالای Nb (بیش از 16 گرم در تن)، غنیشدگی Rb و نسبت (Zr/Nb)N ( کمتر از 2 و بین 7/0 تا 46/0) میتواند نشان دهنده ی آغشتگی ماگما با پوسته قارهای باشد. عدم وجود آنومالی مشخص از عنصر Eu نشان دهنده شرایط ذوب در حالت اکسیدان میباشد. با توجه به مطالعات صورت گرفته و با تاکید بر شواهد مختلف از قبیل محیط زمینساختی، کانیشناسی و نوع سنگ دربرگیرنده، ساخت و بافت ماده معدنی، پاراژنز کانه نگاری، شکل ماده معدنی و عناصر همراه، این منطقه معدنی با ذخایر مس نوع مانتو واقع در شیلی مقایسه گردیده است و علیرغم پاره ای از تفاوتها، میتوان منطقه گل چشمه را در رده کانسارهای تیپ مس نوع مانتو طبقه بندی کرد.