تعامل الگوی فضایی مسجد - مدرسه های دوره قاجار با معماری وارداتی غرب (نمونه موردی مسجد-مدرسه سپهسالار تهران)

در عصر قاجار تعدادی از عناصر معماری غربی وارد معماری ایرانی شد. این عناصر، ابتدا تاثیر خود را بر ساختمان های سلطنتی و اعیانی، سپس بناهای عمومی و معماری مسکونی و بناهای مذهبی گذاشتند. تا زمانی که تکنیک به کار گرفتن آن ها وارد ایران نشده بود، زبان معماری در حد تکرار الگوی بعضی از عناصر باقی ماند یا در حد ایده گرفتن و ساختن آن به شیوه ای سنتی دگرگون نشد. تا آن زمان، تغییر آن با تزیینات و روحیه ای ایرانی بود؛ بنابراین نفوذ این عناصر در ساختمان ها و ترکیب آن با معماری ایرانی، سبکی متفاوت به وجود آورد و ساختمان هایی با این سبک جدید بنا شد. یکی از این نمونه ها، مسجد و مدرسه ی سپهسالار است. این مسجد، نخستین و بزرگ ترین مسجد و مدرسه ی عالی در شهر تهران و از نزدیک ترین تلفیق های میان معماری ایرانی و معماری مساجد استانبول است. در این مقاله، ویژگی های معماری دوره ی قاجار و میزان تاثیر غربی بر معماری این دوره پرداخته شده است. همچنین روند تاریخی در مسجد سپهسالار و نوآوری های به وجود آمده در عناصر تشکیل دهنده ی آن با توجه به نحوه ی تکامل این اجزا در بنا بررسی شده است. روش تحقیق استفاده شده، تحلیلی-کیفی بوده و از روش جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای استفاده گردیده است. در این مقاله به سوالاتی چون: 1- عناصر تاثیرپذیرفته معماری مسجد سپهسالار از معماری غربی در دوره ی قاجار کدام اند؟ 2- تعامل الگوی معماری مسجد-مدرسه ی سپهسالار با معماری غربی در چه سطحی می باشد؟ پاسخ داده می شود؛ هدف از بیان این سوالات رسیدن به میزان و نحوه ی نفوذ معماری اروپایی به معماری ایرانی می باشد. در ادامه ی بررسی های انجام گرفته، مسجد-مدرسه ی سپهسالار با تاثیراتی که از معماری غربی در ساختار و تزیینات بنا به همراه داشته است؛ با بومی سازی و حفظ شخصیت معماری ایرانی ظاهری شبیه به معماری غربی (عثمانی) پیدا کرده است. اما به وضوح معماری این مسجد-مدرسه، ایرانی-اسلامی دوره ی قاجاری می باشد.