بررسی تنوع ژنتیکی و پراکنش ویروس لکه سیاه برگ چغندرقند (Beet black scorch virus) در برخی استان های ایران

ویروس لکه سیاه برگ چغندر قند (BBSV) یکی از ویروس های خاکزاد جدید گزارش شده از مزارع چغندرقند در دنیا است که به لحاظ داشتن علائم مشابه (ریشه ریشی) با ویروس رایزومانیا Beet necrotic yellow veinvirus و احتمالا برخی برهمکنش های متقابل با این ویروس اهمیت اقتصادی بالایی دارد. به منظور بررسی پراکنش BBSV در مزارع چغندرقند ایران در سال های زراعی 1393-1390 در مجموع 309 مورد نمونه ریشه چغندرقند جمع آوری گردید. بررسی نمونه ها با استفاده از آزمون RT-PCR نشان داد که 147 مورد از 309 کل نمونه ها (48 درصد) به این ویروس آلوده بودند. همچنین این ویروس دارای یک قطعه ماهوارهای است که در 30 مورد (10 درصد) از نمونه ها ردیابی گردید. بر این اساس وجود ویروس BBSV در مزارع چغندر قند استان های خراسان رضوی، شمالی، جنوبی، لرستان، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، قزوین، همدان، کرمان، کرمانشاه و زنجان تائید گردید. براساس اهمیت پراکنش جغرافیائی مناطق چغندرکاری و علائم ایجاد شده در گلخانه، 5 جدایه شامل آذربایجان غربی، همدان، خراسان رضوی (مشهد)، خراسان شمالی (شیروان) و کرمانشاه برای بررسی تنوع ژنتیکی انتخاب گردیدند. دو ناحیه مهم شامل پروتئین پوششی و 3''UTR این پنج جدایه با یک جدایه چینی و یک جدایه آمریکائی مورد مقایسه قرار گرفت. در مجموع تحلیل توالی این دو ناحیه نشان داد که جدایه چینی و آمریکائی به یکدیگر شباهت بیشتری دارند تا با جدایه های ایرانی. شباهت جدایه های ایرانی با جدایه های چینی و آمریکائی در هر دو ناحیه حدود 88 درصد بود. در بین جدایه های ایرانی میزان شباهت بالا و بین 98 تا 99 درصد بود و تنها جدایه خراسان شمالی (شیروان) با شباهت کمتر در دسته ای جدا قرار گرفت. به نظر می رسد تفاوت ها در ناحیه 3''UTR خیلی موثر نبوده و در تمام جدایه ها ژنوم ویروس به خوبی بیان و تکثیر می گردد. اما در ناحیه پروتئین پوششی تغییرات آمینو اسیدها بخصوص در ناحیه N-terminal در ایجاد علائم و بر همکنش با سایر ویروس های خاکزاد تاثیر بسزائی داشته است.