اثر ماندابی بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه نخود در شرایط دیم

حدود 10 درصد از اراضی قابل کشت در دنیا و تقریبا یک میلیون هکتار از اراضی زیر کشت ایران دارای مشکل ماندابی است. زمانی که میزان آب خاک در حدی افزایش یابد که از جریان اکسیژن در خاک ممانعت کند، ماندابی اتفاق می افتد. گیاهان دارای مکانیسم های متفاوتی در برابر ماندابی هستند. میزان خسارت به نوع گیاه، رقم، مدت ماندابی، مرحله رویش گیاه، دمای آب و غیره بستگی دارد. بنابراین، پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر مدت های مختلف ماندابی بر مراحل مختلف رشدی نخود در شرایط دیم انجام شد.
این پژوهش در سال زراعی 93-1392 در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی، کرمانشاه انجام گردید. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار بر روی نخود رقم ‘ILC482’، اجرا شد. تیمارها شامل مراحل مختلف رشد استقرار، رویشی، گلدهی و غلاف دهی (به ترتیب 14، 70، 126 و 182 روز بعد از کاشت) در کرت های اصلی و مدت های مختلف ماندابی (بدون ماندابی، 4، 8 و 12 روز) در کرت های فرعی بودند. کشت بصورت پاییزه و در شرایط دیم انجام شد. صفات عملکرد زیست توده، عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف در بوته، وزن صد دانه، پروتئین دانه در انتهای فصل رشد و روند پر شدن دانه، شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ و ماده خشک کل در طول دوره رشد اندازه گیری شد.
نتایج نشان داد که در مراحل استقرار، رشد رویشی و گلدهی با افزایش مدت ماندابی عملکرد دانه افزایش یافت، اما در مرحله غلاف دهی مقدار این صفت کاهش نشان داد. بیشترین خسارت ماندابی به عملکرد دانه در مرحله غلاف دهی مشاهده شد. با افزایش مدت ماندابی تعداد دانه در بوته افزایش معنی داری (2/21 درصد) داشت ولی پاسخ وزن صد دانه معکوس بود. تعداد دانه در بوته در ماندابی در مرحله غلاف دهی، 40 درصد نسبت به ماندابی در مرحله گلدهی کاهش داشت. کمترین پروتئین دانه نیز در ماندابی در مرحله غلاف دهی و به مدت 12 روز به میزان 04/16 درصد بود. شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ و وزن خشک کل با اعمال ماندابی در مراحل استقرار، رویشی و گلدهی افزایش یافت اما در مرحله غلاف دهی در تمامی مدت های ماندابی این صفات کاهش نشان دادند.
اعمال شرایط ماندابی در مراحل مختلف رشدی نخود در شرایط دیم (بجز مرحله غلاف دهی) نه تنها باعث کاهش عملکرد و اجزا عملکرد نشد بلکه بعد از رفع شرایط تنش، باعث بهبود و افزایش دوباره شده و بوته ها با تولید گل و غلاف های جدید، خسارت ناشی از ماندابی را جبران نمودند. علاوه بر این، بیشترین میزان خسارت نخود در تیمارهای بدون ماندابی (شرایط دیم) و مدت های ماندابی 12 روزه مشاهده شد.