کاربست شاخص های ادراک اجتماعی در بازآفرینی منظر رودخانه های شهری (نمونه موردی رودخانه خشک شیراز)

بنا به تعریف، منظر شهری ساختاری طبیعی است که در قرارگاهی شهری واقع شده است و پژوهش در زمینه ادراک اجتماعی به معنای پژوهش در ارزشهای شکننده ای است که منظر به عنوان نمود و ابزار انتقال آن در یک جامعه عمل می نماید. از این حیث برخلاف مرمت منظر که رویکردی اغلب اکولوژیکی دارد، موضوع کمتر پرداخته شده ای در بازآفرینی رودخانه های شهری است. رودخانه خشک شیراز از لبه های طبیعی و تاریخی شهر است که به سبب فقدان آب کافی، مداخلات کالبدی فراوان، آثار تاریخی و مذهبی ارزشمند در مسیر خود، به نماد و بخشی از هویت طبیعی شهر بدل شده است. هدف این پژوهش شناسایی مولفه های ادراک اجتماعی در منظر این رودخانه مبتنی بر الگوی پیشنهادی تحلیلی خاص این نوشتار است که در نهایت به تبیین شیوه ای از فرایند بازآفرینی منظر رودخانه های شهری منتج می شود که بر اساس مولفه ها و شاخص های ادراک اجتماعی پایه گذاری شده است.
در این پژوهش از راهبردهای ترکیبی شامل راهبرد «تحلیل محتوا» و «توصیف پیچیده در منظر» به همراه مورد پژوهی با رویکردی اکتشافی در زمینه ای پیمایشی استفاده شده است. همچنین جهت سنجش ادراک اجتماعی شهروندان در مجموع 32 نفر مورد مصاحبه نیمه سازمان یافته قرار گرفته اند. شاخص های ارزیابی ادراک اجتماعی مبتنی بر مطالعات نظری در دو دسته شامل «ارتباط منظر با مردم» (6 مولفه) و «ارتباط مردم با منظر» (4 مولفه) تبیین و به وسیله پیمایش میدانی (مصاحبه و عکاسی و ارزیابی تخصصی) مورد سنجش عملی قرار گرفته است.
یافته های این پژوهش نشان می دهد که محدوده بالادست رودخانه از ظرفیت ادراک اجتماعی بالاتری نسبت به سایر بخش ها برخوردار است. ادراک شهروندان به ترتیب شامل مولفه های «زیست محیطی»، «کارکردی و فعالیتی» و «احساسی» بوده و از نظر شهروندان شاخص ترین عناصر موجود در منظر رودخانه به ترتیب عناصر «زیست محیطی»، «کالبدی و انسان ساخت» و «کارکردی-فعالیتی» می باشند.
تحلیل شاخص ها و مولفه های ادراک اجتماعی در این نمونه موردی نشان از یکسویه بودن شاخص ها به نحوی دارد که اغلب شامل مولفه های «ارتباط منظر با مردم» است. این موضوع می تواند ناشی از ظرفیت های بالقوه طبیعی و مکانی منظر رودخانه در شهر باشد. اصول بازآفرینی منظر لبه های طبیعی شهری با توجه به نمونه موردی و مبتنی بر ادراک اجتماعی از منظر با تبیین راهبردهای «فرهنگی، نمادین و هویتی»، «تفریحی» و «حساسیت اجتماعی و قانونی» مدل سازی و قابل پیشنهاد است.