نقد اجتماعی از نگاه امام علی(ع) در نهج البلاغه

نقد اجتماعی از موضوعات مهمی است که به رغم پیشینه دیرینه در تاریخ اندیشه و عمل بشری، امروزه به دلیل الزامات و مقتضیات زمان اهمیت و ضرورتی مضاعف یافته است. پیشرفت و تعالی جامعه انسانی منوط به غنای اندیشه نقد و پربار شدن و غنای اندیشه نقد مستلزم روشمند شدن و سامان بخشی به آن است. از این رو در سنت های فکری مختلف اندیشه بشری و به ویژه در میان اندیشمندان معاصر غرب تلاش های ارجمندی برای پی ریزی و استحکام بخشیدن به مبانی تئوریک نقد و عرضه نظریه ای درباره نقد اجتماعی صورت گرفته است. در این مقاله کوشش شده تا با بهره گیری از روش تحلیل محتوا و با تحقیق و تامل در متن نهج البلاغه، به عنوان یکی از متون مهم و تاثیرگذار در میراث فکری مسلمانان، امکان استنتاج و تدوین نظریه ای درباره نقد اجتماعی از این متن بررسی گردد. اگر نظریه نقد را به مثابه چارچوبی منسجم مشتمل بر اصول و مفروضات نقد، ملاک های تشخیص نیک از بد، مرجع تعیین کننده این معیارها، شرایط و ویژگی های منتقد و نیز کارگزار یا کارگزاران نقد بدانیم، این مقاله کوشیده است با تاکید و تمرکز بر معیارهای نقد اجتماعی در نهج البلاغه امکان استنتاج و عرضه نظریه ای را در این باب نشان دهد. حاصل بحث این است که از نگاه نهج البلاغه مهم ترین معیارها و ملاک های نقد اجتماعی عبارتند از پرسش گری، آینده نگری، حساسیت نسبت به ارزش های بنیادین جامعه و مسئولیت پذیری اجتماعی. این معیارها در واقع ملاک تمییز بین جامعه به سامان و ایده آل از جامعه نابه سامان است.