ارزیابی چرخه حیات در بوم نظام های تولید گندم (Triticum aestivum L.) ایران: 1- مقایسه سطوح مصرف نهاده

در طی چند دهه گذشته تولید گندم (Triticum aestivum L.) در کشور با اتکاء به مصرف نهاده های شیمیایی افزایش قابل توجهی داشته است. با این حال پیامدهای محیطی مصرف این نهاده ها برای انسان و منابع طبیعی به درستی مشخص نمی باشد. در این پژوهش مجموعه ای از اثرات محیطی شامل تغییر کاربری اراضی، تخلیه منابع غیر قابل تجدید، پتاتسیل گرمایش جهانی، پتانسیل اسیدی شدن محیط، پتانسیل پر غذایی آب و خاک و سمیت اکولوژیکی برای انسان و محیط حاصل از بوم نظام های تولید گندم کشور با استفاده از روش استاندارد ارزیابی چرخه حیات از مبداء تولید مواد اولیه تا دروازه مزرعه مورد بررسی قرار گرفت. مطالعه بر روی 14 استان که روی هم 80 درصد از سطح زیر کشت و تولید گندم کشور را شامل می شوند، به اجرا در آمد. ابتدا بوم نظام های واقع در این استان ها بر اساس سطح مصرف نهاده ها به سه گروه کم، متوسط و پر نهاده طبقه بندی و سپس در مرحله ممیزی کلیه نهاده های ورودی و نیز مواد انتشار یافته در محدوده مرزهای تعریف شده برآورد شدند. نتایج حاصل از ممیزی بر حسب دو واحد کارکردی (هکتار و تن دانه گندم) برای هر گروه تاثیر بر اساس واحد مربوط به آن گروه معادل سازی شد و در نهایت، تاثیر سطح مصرف نهاده ها بر هر یک از اثرات محیطی مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که در واحد کارکردی هکتار با افزایش میزان مصرف نهاده ها کلیه اثرات محیطی حاصل از بوم نظام های گندم به طور معنی داری افزایش یافت، ولی با محاسبه این اثرات بر حسب تن گندم به دلیل اختلاف عملکرد بین بوم نظام ها نتایج متفاوتی به دست آمد. شدت تخلیه منابع غیر قابل تجدید (سوخت های فسیلی و منابع P و K) در نظام های پر نهاده معادل GJ/ha 1/27 و تقریبا 8/1 برابر نظام های کم نهاده بود در حالی که براساس واحد عملکرد مقدار این انرژی در نظام های پر نهاده تنها 10 درصد بیشتر از نظام کم نهاده بود، زیرا برای تولید هر تن گندم در نظام کم نهاده به 3850 متر مربع زمین نیاز است در حالی که همین عملکرد در نظام پر نهاده از 2374 متر مربع به دست می آید. بر این اساس عملکرد بیشتر بوم نظام های پر نهاده باعث شد تا در آن ها پتانسیل اسیدی شدن، سمیت آبی و سمیت برای محیط های خشک بر حسب واحد عملکرد کمتر از نظام های کم و متوسط نهاده باشد. در حالی که پتانسیل گرمایش جهانی، پر غذایی و سمیت برای انسان در نظام های پر نهاده در هر دو واحد کارکردی وضعیت نامطلوبی در مقایسه با نظام کم نهاده داشت.