مقدمه ای بر جایگاه بهداشت و طب در دوران شکوفایی طب اسلامی

فرهنگ اسلامی، مجموعه ای درخشان و جامع نگر در تمدن انسانی است. تفکر اسلامی، تن و روان و جان را در ارتباطی تنگاتنگ می بیند و سلامت هر کدام را در گرو سلامت دیگری می داند. در بسیاری از آیات و روایات، بر توجه توامان به روح و جسم تاکید شده است. از سوی دیگر با مراجعه به آثار فقهی علما و فقهای بزرگ می بینیم شرط صحت بسیاری از عبادات متوقف بر طهارت و نظافت است و در نتیجه، بسیاری از دوره های فقهی و رسائل عملیه با بحث طهارت و لوازم آن شروع می شوند. در حدیثی از رسول خدا(ص) آمده است: «الطهور نصف الایمان»؛ پاکیزگی نیمی از ایمان است. پس تلاش در حفظ سلامت روحی و جسمی از لوازم دینی برای هر مسلمان دانسته شده است.
در دوران شکوفایی طب در میان مسلمانان، بهداشت و درمان در کنار یکدیگر بررسی می شدند. با ظهور حکیمان و طبیبان بزرگ اسلامی، این رشته از علوم از استحکام، غنا، نظم و ترتیبی شایسته برخوردار شد. طب در نزد اکثر حکما و اطبای مسلمان به سه بخش کلی تقسیم می شد: بهداشت (پیشگیری)، شناخت بیماری ها و درمان آن ها. در میان کشورهای اسلامی، ایران در علم طب از جایگاهی ویژه برخوردار بود: قبل از انتشار اسلام در ایران، مرکز علمی «جندی شاپور» از مهم ترین مراکز طبی در زمان خود بود و طبیبان آن به عالم طب خدماتی ارزنده ارائه کردند؛ پس از تشرف ایرانیان به اسلام نیز، اطبای مسلمان ایرانی جزء پرکارترین و حاذق ترین طبیبان زمان خود بودند. به منظور مروری اجمالی بر جایگاه بهداشت و طب در دوران شکوفایی طب اسلامی، با استفاده از روش مطالعات توصیفی و با مراجعه به آثار و شواهد تاریخی به جامانده از مورخان و حکیمان ادوار گذشته، این بررسی انجام پذیرفت.