تحلیل زیستگاهی استقرارهای دوران روستانشینی مطالعه ی موردی: دشت زیبری در زاگرس مرکزی

دشت میان کوهی «زیبری» گستره ای به وسعت تقریبی 120 کیلومترمربع را در شمال شرقی شهرستان اسلام آبادغرب فراگرفته و به عنوان نمونه ای کوچک از اکوسیستم زاگرس به دو بخش با تفاوت های مشخص در توپوگرافی، منابع آب، زمین های زراعی و مرتع، تقسیم می شود. این دشت در سال 1388 مورد بررسی روشمند باستان شناختی قرار گرفته و به دلیل وجود پاره ای مشخصات طبیعی و جغرافیایی، همچون: قرارگیری در حدفاصل دشت های ماهیدشت و اسلام آباد در پژوهش حاضر به عنوان نمونه ی موردی در تحلیل نظام های زیستگاهی دوران روستانشینی در زاگرس مرکزی استفاده شده است. در این پژوهش که با طرح پرسش هایی درباره ی وضعیت استقرارها در مراحل چهارگانه ی دوران روستانشینی آغاز شده بود، با مطالعه ی ویژگی های ظاهری و تکنیکی قطعات سفالی، جدول گاهنگاری نسبی دشت تهیه شد و در ادامه با استفاده از ترکیب نتایج گاهنگارانه و اطلاعات جغرافیایی و اقلیمی، بافت محیطی و الگوی مکانی-زمانی استقرارها در پیوند با مسائل معیشتی ساکنان دشت تحلیل شد. بر اساس نتایج این پژوهش در دوره ی روستانشینی آغازین با استقرار در «منطقه ی بارور» و در نقطه ای کانونی و حاصلخیز، یکجانشینی در دشت آغاز شده است. نحوه ی پراکندگی محوطه ها در دوره ی روستانشینی قدیم نیز تابعی از مولفه های طبیعی شامل زمین های کشاورزی مناسب و مسیرهای طبیعی است که نشانه ی تداوم شیوه ی معیشت کشاورزی است. در دوره ی روستانشینی میانی، علاوه بر افزایش بیش از سه ونیم برابری تعداد محوطه ها و پراکندگی گسترده در تمام دشت، شاهد رشد ابعاد آن ها نیز هستیم. در این دوره با دو گروه استقرارگاه، شامل محوطه های نزدیک به منابع آب و زمین های آبرفتی قابل آبیاری و محوطه هایی در دامنه های مرتعی، سنگلاخی و غیرقابل آبیاری مواجهیم. درنهایت، در دوره ی روستانشینی جدید شاهد کاهش آهنگ رشد استقرارهای دایمی و موقت به نشانه ی کاهش رشد طبیعی جمعیت هستیم. الگوی استقراری این دوره گویای وابستگی همزمان به زمین های کشاورزی و دامنه های مرتعی به دلیل تکیه بر دامداری روستامحور و چراگاه گردی است.