بررسی و مطالعه ی استقرارهای هزاره ی اول قبل ازمیلاد در حوضه ی زاب کوچک

رودخانه ی زاب کوچک از کوه های شمال غرب ایران سرچشمه می گیرد و در امتداد کوه‏ های مرزی ایران-عراق جریان می‏ یابد و درنهایت وارد شمال عراق می‏ شود. باتوجه به اهمیت رودخانه ی زاب در شکل‏ گیری استقرارهای مختلف و آگاهی از تعداد محوطه‏ ها در هزاره ی اول ق.م.، جایگاه و نوع ارتباط آن ها با محوطه‏ های کلیدی و گذرگاه های منطقه، این حوضه مورد بررسی قرار‏گرفت. تعداد 16 محوطه مربوط به هزاره ی اول ق.م. شناسایی شد. 12 محوطه در قسمت شمالی حوضه و 4 محوطه در جنوب حوضه قرار دارند. بیشتر استقرارها در مکان‏ هایی با استعداد مناسب کشاورزی و دامداری واقع اند. تراکم محوطه در قسمت شمالی بیشتر مشهود است. نحوه ی الگوی استقرار، کاملا تحت تاثیر عوامل جغرافیایی است و در جایی که محیط مناسب باشد استقرارهای بزرگ و اصلی شکل می‏ گیرند و مابقی محوطه‏ ها کوچکتر و به نوعی در درجه ی دوم اهمیت هستند. هرچند محوطه ی ربط در جنوب حوضه، وسعت نسبتا قابل توجهی دارد، اما باید توجه داشت که پتانسیل های محیطی، جغرافیایی و امنیتی به محوطه‏ ها اجازه نمی‏دهد که بسیار وسیع شوند. این حوضه در این برهه ی زمانی حدفاصل مرزهای مانا و آشور در غرب بوده و از طرف شمال با اورارتو هم مرز بوده‏ است و شاید محوطه ی اورارتویی گرده‏ سوره در برهه‏ ای آخرین قلعه ی مرزی با این حوضه بوده است. گذرگاه ها نیز نقش بسیار مهمی در ارتباطات و تهاجمات احتمالی منطقه داشته‏ اند. گذرگاه حاج عمران در شمال حوضه نیز مسیر ارتباطی بسیار مناسبی با شمال بین‏ النهرین است که به احتمال زیاد بخشی از هجوم‏ های آشور از طریق این تنگه صورت می‏ گرفته است که امروزه نیز بهترین و آسان ترین مسیر ممکن برای تردد است. باتوجه حملات زیاد آشوری ها به منطقه، محوطه‏ های بزرگ و کلیدی همچون ربط، شین‏ آباد و پسوه، دارای دیوار بزرگ دفاعی محیطی بوده‏اند که در هنگام تهاجمات مردم با احشام و ثروت خود در آن جا پناه می‏ گرفته و تا رفع خطر به مقابله می‏ پرداخته‏ اند.