تحلیل روابط و پیوندهای تولیدی بهره برداران کشاورزی با استفاده از روش تحلیل شبکه اجتماعی (مطالعه موردی: باغداران پسته در شهرستان دامغان)

پیام:
نوع مقاله:
مطالعه موردی (دارای رتبه معتبر)
چکیده:
مقدمه
روستا و اقتصاد روستایی با کشاورزی ارتباط زیادی دارد و اهمیت این بخش برای روستا موجب شده تا بسیاری از متخصصین توسعه، توسعه کشاورزی را به عنوان لازمه توسعه روستایی در توسعه کشورها مطرح نمایند. این بخش نیازهای غذایی مردم و مواد اولیه صنایع را تامین می کند و در ایجاد اشتغال افراد و درآمد آنها اهمیت دارد. بر این اساس می توان ثبات و استمرار رشد آن را از عوامل کمک کننده به ثبات اجتماعی و رشد اقتصادی جامعه به شمار آورد. محصولات باغی یکی از مهم-ترین اقلام بخش کشاورزی است و با توجه به اقلیم گرم و خشک ایران، پسته یکی از مهم ترین محصولات باغی و صادراتی ایران است که روستانشینان مناطق کویری را از کار و درآمد مناسبی برخوردار می سازد. که این امر، ضرورت توجه به بهبود و پایداری تولید این محصول را نمایان می سازد. بهبود تولید پسته نیازمند توجه به مهم ترین رکن تولیدکننده آن، یعنی نیروی انسانی و بهره برداران این محصول است. در واقع وجود همکاری، مشارکت و به طورکلی سرمایه اجتماعی بین بهره برداران می تواند نقش مهم و موثری برای بهبود تولید ایفا نماید. پژوهش حاضر با هدف شناسایی الگوی روابط و پیوندهای مشارکتی میان بهره برداران پسته در دهستان دامنکوه شهرستان دامغان، به بررسی این پیوندها پرداخته است. همچنین در این تحقیق میزان سرمایه اجتماعی میان تولیدکنندگان پسته نیز سنجیده شد. به طور کلی هدف این تحقیق بررسی این پرسش است که پیوندهای همکاری و مشارکت در شبکه بهره برداران پسته از چه الگویی در سه روستای مورد مطالعه پیروی کرده و سرمایه اجتماعی بر اساس رویکرد رابطه ای در چه میزانی است؟ مبانی نظری: سرمایه اجتماعی مفهومی بسیار گسترده است و در دهه های گذشته تعاریف متعددی از این پدیده توسط نظریه پردازان مختلف، ارائه شده است. به طور کلی می توان گفت سرمایه اجتماعی در مطالعه اجتماع دو تعریف متفاوت اما مربوط به هم دارد. تعریف اول ریشه در رویکرد تحلیل شبکه داشته و بر منابع موجود در داخل شبکه های اجتماعی تاکید می کند. بر اساس این تعریف، دسترسی به پیوندهای اجتماعی متنوع، دسترسی به منابع حمایتی متنوع را ممکن می سازد. تعریف دوم، بر ارزش اجتماع متراکم، حمایتی و یکپارچه تاکید می کند. این دو تعریف مکمل هم بوده و تا حدی هم پوشی دارند. بر این اساس، حجم سرمایه اجتماعی تحت تصرف یک کارگزار، به اندازه شبکه پیوندهایی که او می تواند به نحو موثری بسیج کند و به میزان حجم سرمایه ای بستگی دارد که تحت تصرف یک کنشگر یا حتی تحت مالکیت کل مجموعه کارگزارانی است که با او پیوند برقرار کرده است. این رویکرد حاصل به هم پیوستن نظریه سرمایه اجتماعی و تحلیل شبکه ای است. بنابراین، سرمایه اجتماعی در شبکه روابط موجود بین افراد پدیدار می شود و هرگاه یک جامعه بتواند مشارکت اعضای خود را برای دستیابی به اهداف خاص جلب نماید، گفته می شود آن جامعه دارای سرمایه اجتماعی است. وجود سرمایه اجتماعی در شبکه کشاورزان اهمیتی ویژه دارد؛ و وجود روابط قوی و موثر و همچنین همکاری و مشارکت در امور کشاورزی بین کشاورزان، امری مهم در تحقق سرمایه اجتماعی در میان آنهاست. بر اساس آنچه میشل و نولان بیان می کنند، کشاورزان برای دستیابی به سود بیشتر و بهبود تولید، باید روابط بیشتری با یکدیگر بر اساس اعتماد داشته باشند که این روابط متقابل علاوه بر ورود نوآوری، موجب افزایش سرمایه اجتماعی می شود.
روش تحقیق
روش تحلیل شبکه ای، روشی کمی و ریاضی است که می توان ساختارهای اجتماعی- اقتصادی را در بین ذی نفعان محلی طراحی و تحلیل کرد. این روش قادر است روابط اجتماعی و تبادلات اقتصادی بین افراد را در قالب یک ساختار شبکه ای نمایان کند. بنابراین در پژوهش حاضر به بررسی روابط مشارکتی و سرمایه اجتماعی میان بهره برداران پسته ساکن دائم در سه روستای مهماندوست، زرین آباد و حسین آباد دولاب واقع در دهستان دامنکوه شهرستان دامغان با استفاده از روش شبکه تحلیل شبکه اجتماعی پرداخته شد. بنابراین، 66 نفر در روستای مهماندوست، 70 بهره بردار در روستای زرین آباد و 74 باغدار در روستای حسین آباد دولاب با استفاده از رویکرد شبکه کل بررسی شدند. پیوندهای مشارکتی مورد بررسی در این تحقیق شامل همکاری در تبادل ادوات کشاورزی، آبیاری باغات پسته، بازاریابی و فروش محصولات و مبارزه با آفات درختان پسته بوده که به منظور سنجش آنها از شاخص های سطح کلان شبکه شامل تراکم، تمرکز، دوسویگی، انتقال یافتگی و میانگین فاصله ژئودزیک استفاده شد. تحلیل ریاضی شاخص های فوق در نرم افزار UCINET انجام شد.
یافته های تحقیق
میزان شاخص های سطح کلان شبکه شامل تراکم، تمرکز، دوسویگی، انتقال یافتگی و میانگین فاصله ژئودزیک در سه روستای مورد مطالعه بسیار پایین بوده و این امر مشارکت را میان باغداران با چالش مواجه ساخته، پایداری شبکه باغداران را تهدید می نماید و نشان می دهد انجام امور مشارکتی بین بهره برداران پسته مستلزم صرف وقت و هزینه زیاد برای است. به طور کلی می توان گفت سرمایه اجتماعی در شبکه بهره برداران پسته در وضع مطلوبی قرار ندارد.
نتیجه گیری
روش تحلیل شبکه اجتماعی ابزاری مهم در بررسی الگوی روابط میان ذی نفعان محلی است و در تحقیق حاضر نیز ساختار شبکه بهره برداران پسته در سه روستای مهماندوست، زرین آباد و حسین آباد دولاب از دهستان دامنکوه شهرستان دامغان به منظور بررسی الگوی مشارکت و سرمایه اجتماعی با استفاده از این روش، سنجیده شد. نتایج شاخص های سطح کلان شبکه در روستاهای فوق حاکی از پایین بودن مشارکت و سرمایه اجتماعی در روابط بین باغداران است. پایین بودن سرمایه اجتماعی علاوه بر اینکه بر سایر سرمایه های موجود در منطقه (سرمایه انسانی، مالی، طبیعی و...) را مورد تهدید قرار می دهد، موجب ناپایداری شبکه شده، مطرودیت اجتماعی را افزایش داده و باغداران را در هنگام بروز مشکلات در زمینه کشت این محصول، همچون کمبود آب و خشکسالی، نوسان قیمت محصولات در بازار، بروز بیماری در درختان پسته و... آسیب پذیر می کند بنابراین. پیشنهاد می شود با افزایش آموزش و آگاهی باغداران با برگزاری کارگاه های مشارکتی، رسیدگی به مشکلات آنها در زمینه آبیاری و بروز آفات، ایجاد تعاونی های محلی جهت حمایت از باغداران در زمینه قیمت محصولات و پیگیری مطالبات آنها زمینه برای مشارکت متقابل باغداران و افزایش سرمایه اجتماعی در شبکه آنها فراهم شود.
زبان:
فارسی
صفحات:
1 تا 17
لینک کوتاه:
magiran.com/p1815412 
دانلود و مطالعه متن این مقاله با یکی از روشهای زیر امکان پذیر است:
اشتراک شخصی
با عضویت و پرداخت آنلاین حق اشتراک یک‌ساله به مبلغ 990,000ريال می‌توانید 70 عنوان مطلب دانلود کنید!
اشتراک سازمانی
به کتابخانه دانشگاه یا محل کار خود پیشنهاد کنید تا اشتراک سازمانی این پایگاه را برای دسترسی نامحدود همه کاربران به متن مطالب تهیه نمایند!
توجه!
  • حق عضویت دریافتی صرف حمایت از نشریات عضو و نگهداری، تکمیل و توسعه مگیران می‌شود.
  • پرداخت حق اشتراک و دانلود مقالات اجازه بازنشر آن در سایر رسانه‌های چاپی و دیجیتال را به کاربر نمی‌دهد.
دسترسی سراسری کاربران دانشگاه پیام نور!
اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور در سراسر کشور، در صورت ثبت نام با ایمیل دانشگاهی، تا پایان فروردین ماه 1403 به مقالات سایت دسترسی خواهند داشت!
In order to view content subscription is required

Personal subscription
Subscribe magiran.com for 50 € euros via PayPal and download 70 articles during a year.
Organization subscription
Please contact us to subscribe your university or library for unlimited access!