آب در باغ ایرانی؛ بررسی معماری آب و ساختار آب رسانی در باغ چهلستون اصفهان

شیوهطراحی در آب رسانی به دو بخش فضاها و پوشش گیاهی در باغ ایرانی منحصربه فرد است.معماران ایرانی با شناخت فیزیکی آب و درک نقش و ارتباط آن با انسان، آب را به درون ساختارهای معماری آوردند. قرار دادن آب در حوض هایی با عمق های مختلف، نمایش آن در آبشارها و فواره های زیبا، جاری کردن در نهرهاو مانند آن از جمله تمهیداتی است که معمار ایرانی برای نقش آفرینی معنوی و بروز نقش زیباشناسانه آب در نظر گرفته است.در چهلستون به عنوان یکی از نمونه های شاخص باغ سازی ایرانی، عنصر آب بسیار پراهمیت است. معمار باغ ساز ترفندهای مختلفی به کار بسته است تا ضمن صرفه جویی در مصرف آب، از کارکرد زیبایی شناختی آن نیز به خوبی بهره بگیرد.هدف این پژوهش تشریح گوناگونی فرم های نمایش و توجه صفویان به مباحث زیبایی شناسانه،درکنار اهمیت کاربردی آب است. این نوشتار از گونه پژوهش های تاریخی است که با رویکردی تحلیلی انجام گرفته است. داده اندوزی به شیوهبررسی میدانی به همراه مطالعات اسنادی و کتابخانه ای صورت گرفته است. با توجه به تخریب بخش اعظم بافت صفوی در محدوده باغ چهلستون و کمبود داده های باستان شناختی، این پرسش مطرح شد که ساختار آب رسانی به این باغ چگونه بوده و طراحی چرخش و نمایش آب در فضای باغ چگونه انجام گردیده است؟ نتیجه این پژوهش بر پایه بررسی های صورت گرفته چنین است: معماران صفوی چرخش آب را به دو شیوه در باغ چهلستون به نمایش درآوردند؛آب ایستا در حوض های بزرگ شرقی و غربی عمارت، و حوض های مرمرین ایوان و حوض جبهه جنوبی، و آب جاری در کانال های اطراف عمارت که عرض های متفاوتی داشته اند. تعبیه فواره ها در مسیر و استفاده ازسامانهدقیق شترگلوها برای پمپاژ و تقسیم آب نیزاز دیگر راه کارهای پیش بینی شده برای بهره کاربردی و زیبایی شناختی از آب در این باغ است. تامین آب باغ از سه منبع مختلف، دقت بالای ساختار تقسیم آب در این دوره را نشان می دهد، که برگرفته از طومار تقسیم آب شیخ بهایی است. این منابع، خصوصا دو نهر فدن و جوی شاه، از مهم ترین شاخصه های تعیین الگوی ساختاری باغ نیز بوده اند. از دیگر نکات چشمگیر، تفکیک آب کاربردی از آب تزیینی است که میراثی از باغ سازی ایران پیش از اسلام است.