فیتوگرافی: روش منسوخ جهانی، روش شایع ملی: نامه به سردبیر

سردبیر محترم
اثرات سرطان زای پرتوهای یونیزان به خوبی مستند شده است. حساسیت بافت های مختلف بدن در برابر اثرات زیان بار پرتو متفاوت است. این حساسیت بستگی به حساسیت سلول های تشکیل دهنده آن بافت دارد. بیشترین حساسیت پرتویی در زمان رشد جنینی و در کودکی وجود دارد. تخمین زده می شود حساسیت پرتویی جنین نسبت به اثرات سرطان زای پرتوگیری حدود 10 برابر بیشتر از بزرگسالان باشد و در این میان لوسمی یا سرطان خون بارزترین اثر پرتوگیری با سطوح پایین پرتوهای یونیزان می باشد. از این رو ضروری است که تا حد امکان از پرتوگیری جنین اجتناب شود و یا در مواقع ضروری، پرتوگیری به کمترین مقدار ممکن کاهش یابد. فیتوگرافی (Fetography) رادیوگرافی از جنین پیش از زایمان است که در دهه های گذشته برای موارد متعددی مانند تایید مرگ احتمالی جنین، تعیین حاملگی تکی و یا چندگانه (Single or multiple pregnancy) و عمدتا برای تعیین وضعیت جنین در رحم (Cephalic/breach) انجام می شده است. با پیشرفت سریع تکنولوژی در دو دهه گذشته و افزایش آگاهی بشر از اثرات زیان بار تشعشع بر جنین، به جهت حفظ سلامت جامعه، فیتوگرافی کاملا منسوخ گردیده و سونوگرافی جایگزین آن شده است. سونوگرافی از امواج التراسوند استفاده می کند و فاقد پرتوهای یونیزان می باشد و تاکنون اثر بیولوژیکی از آن گزارش نشده است. درحالی که در میان تمام آزمون های رادیوگرافیکی، فیتوگرافی همراه با بالاترین دوز تحویلی به جنین و مادر است، شواهد نشان می دهد که فیتوگرافی، این روش تهاجمی و منسوخ شده جهانی، همچنان در ایران و به ویژه در بیمارستان های آموزشی به وفور انجام می شود. در تنها مطالعه ای که در سال 2015 توسط گروهی از پژوهشگران داخلی انجام شد، شیوع فیتوگرافی در محدوده زمانی مارس 2013 تا مارس 2015 در شهر اهواز بررسی و گزارش گردید که در مجموع 3741 زن باردار جهت تعیین وضعیت جنین به واحد تصویربرداری پزشکی مراجعه کرده بودند که از این تعداد67/5% با پرتوی ایکس و 32/5% با سونوگرافی تصویرگیری شده بودند.
به نظر می رسد نیاز است دستورکار جامعی توسط ارگان های ذیربط از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و همچنین امور حفاظت در برابر اشعه سازمان انرژی اتمی ایران تنظیم گردد، به طوری که از این پس برای تعیین وضعیت حاملگی از سونوگرافی استفاده شود و از پرتوگیری غیرضروری جنین اجتناب گردد.