عقل و کارکردهای آن در آموزه های اسلامی با تاکید بر کلام حضرت علی(ع)

زمینه،

غفلت از سرمایه عقل و تعقل و نیز تحریف معنای «عقل» و اشتباه گرفتن آن با «هوش»، انسان امروزی را وارد عصر جدیدی از جاهلیت و تاریکی نموده و به ناچار او را گرفتار تبعات فردی و اجتماعی جاهلیت کرده است. با توجه به وجود بحران های متعدد در درون انسان و جوامع انسانی روزگار ما، به نظر می رسد که ریشه یابی این بحران ها و بیان دلایل بروز این جاهلیت مدرن و یادآوری راهکارهای خروج از مشکلات جاری، جزو ضروری ترین امور علمی است. بر این اساس، مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی و از طریق تحلیل متون اسلامی و با تاکید بر کلام سرور عاقلان و مولای مومنان حضرت علی(ع) در پی آن است که «عقل» را تعریف و کارکردهای آن در وجود آدمی را تبیین نماید و ویژگی های انسان های عاقل را یادآوری کند و ضمنا به صورت یک سوال فرعی، به تفاوت عقل و هوش و اختلاف انسان های عقلمند و افراد هوشمند اشاره کند. بدین ترتیب سوال اصلی تحقیق حاضر عبارت است از اینکه: بنا به آموزه های اسلامی عقل چیست و کارکردهای آن در وجود آدمی کدام اند؟ و عاقلان چه ویژگی هایی دارند؟
یافته ها و

فعلیت یافتن قوای عقلی که با «حرکت عقلی» یعنی پیش رفتن بر اساس حکم عقل و برداشتن گام های فهم و کسب علم و معرفت حاصل می شود، مرتبه وجود انسان را به سوی مراتب والای هستی و قرب به خدای متعال، بالا می برد؛ درواقع این حرکت عقلی، تنها راه فراروی از سطح حیوانی برای بنی آدم است. «مختار بودن» یکی از ثمرات برخورداری از سرمایه عقل است زیرا مهمترین کارکرد عقل «تشخیص حق از باطل» است و لذا این حجت درونی، انسان را بر سر دوراهی «حق و باطل» یا «خیر و شر» یا «حلال و حرام» قرار می دهد و او را ناگزیر از انتخاب یکی از آن دو راه می کند؛ بنابه آموزه های اسلامی و به ویژه کلام مولای متقیان علی(ع) غفلت از سرمایه عقل موجب فرورفتن در ورطه جهل و تاریکی می شود که «کفر» و «جهنمی شدن» از عواقب همین غفلت و جهل و تاریکی است. از تعالیم اسلامی و کلام مولا می توان نتیجه گرفت: کسانی که «حق و باطل» را نمی شناسند و «حلال و حرام» را رعایت نمی کنند، اگرچه باهوش باشند ولی عاقل نیستند. افرادی که از سرنوشت پیشینیان و حوادث روزگار خودشان، عبرت نمی گیرند و از و «آینده بینی و آینده نگری» عاجزند و از عواقب و آثار اعمال خود غافل اند، عاقل نیستند. «پندپذیری و قبول نصیحت و موعظه خیرخواهان»، «حفظ قوای شهوت و غضب از طغیان و افراط یا تفریط» و «مبارزه و مخالفت با هواهای نفسانی» از دیگر ویژگی های عاقلان در کلام امیر است.