بازآفرینی آیین با تعلیق زمان، مکان و شخصیت در سینمای بهرام بیضایی

بسیاری از نویسندگان و هنرمندان معاصر با به کارگیری اسطوره و آیین برآن بوده اند تا ذهن مغشوش انسان امروز که در دنیای مدرن گرفتارست را به آرامش روزگار انسان نخستین بازگردانند و او را بار دیگر در فرهنگ فراموش شده اش غرقه کنند. سینمای بیضایی بهترین نمونه بازتاب فرهنگ و رسوم در عرصه ادبیات و هنر است چرا که با اسطوره و آیین پیوندی ناگسستنی دارد. اجرای آیین هزاره های کهن در سینمای بیضایی به کمک عنصر تعلیق و همچنین پرداخت آیین به عنوان داستان اصلی فیلم به خوبی کاربرد و کنش تعلیق آیین را در سینمای وی نشان می دهد. بیضایی هنرمندانه با به کارگیری تعلیق و هم کنشی عناصر مهمی چون زمان، مکان و شخصیت، داستانی آیینی و باستانی را پیش روی مخاطب قرار می دهد. نگارنده در این جستار، کیفیت تعلیق آیین در چهار اثر غریبه و مه، چریکه تارا، مرگ یزدگرد و مسافران بیضایی را بررسی می کند و به شیوه نشانه شناسی به بررسی آیین به عنوان یک نشانه اجتماعی و از میان نظام های نشانه ای به بررسی زمان، مکان و شخصیت که در دسته رمزگان اجتماعی قرار می گیرند، می پردازد، همچنین به چگونگی اجرای آیین ها در فیلم های موردنظر نیز توجه می کند و به این نتیجه می رسد که در این آثار، تعلیق آیین در سه سطح زمان، مکان و شخصیت روی می دهد و خود باعث پیچیدگی و ابهام هنری در پیرنگ داستان می شود. علاوه براین، دریافت معنای آیینی فیلم با روش نشانه شناسی فیلم صورت می گیرد و ساخته روابط بین نشانه ها و نظام های نشانه ای (سطوح سه گانه) فیلم است. از آنجا که این عناصر از مهمترین عناصر داستان هستند، این پژوهش می تواند با بررسی آن ها و نقد آیین در آثار بیضایی که روساختی از فیلم نامه های وی هستند به خوبی پیوند ادبیات و سینما را روشن سازد.