استفاده از میخ گچی، راهکاری برای استحکام بخشی و ماندگاری آرایه های معماری تاریخی

جهت اجرای لایه آستر (لایه رویی تکیه‏ گاه و لایه زیرین بستر) در آرایه‏ های معماری و به‏ ویژه دیوارنگاره‏ ها (شکل 1؛Fig; 1) بسیاری از مناطق ایران به دلیل شرایط اقلیمی خشک، در دوره‏ های تاریخی از کاه‏گل استفاده ‏شده است. همچنین جهت اجرای لایه بستر، ملات گچ که دارای قابلیت‏ های ویژه ای است، به‏ کار برده ‏شده است. گاهی ضخامت لایه بستر گچی بسیار کم بوده (mm1-2) که در زمان اجرا، این اقدام می‏توانسته نشان ‏دهنده هنر و قدرت دست هنرمند گچ‏کار باشد. نمونه این آثار در شهر یزد قابل‏ مشاهده است. ازجمله بناهای دوره آل‏مظفر (اوایل سده هشتم ه.ق.) که لایه آستر و لایه بستر در آرایه‏ های معماری آن با ویژگی‏ های ذکرشده است، می ‏توان به بقعه سید رکن‏ الدین و بقعه سید شمس ‏الدین در شهر یزد اشاره نمود.
بقعه سید رکن‏ الدین در زمان ساخت، کاربری مدرسه داشته و پس از وفات صاحب آن، تبدیل به بقعه شده است. در کتب تاریخی یزد اتمام این بنا در سنه خمس و عشرین و سبعمائه (725 ه.ق.) نوشته‏ شده است. این بنا دارای آرایه‏ های معماری متعددی است که ازجمله می‏ توان به آرایه‏ های گچی برجسته، قالبی، فتیله‏ ای، کتیبه ‏های نقاشی، نقاشی‏ های تزیینی، آرایه‏ های طلاکاری و کاشی‏کاری اشاره نمود (شکل 2؛ Fig; 2). آرایه ‏های معماری فضای داخلی گنبدخانه از نظر وسعت، نسبتا حجم زیادی دارد. قطر گنبد حدود m11 و ارتفاع داخلی آن حدود m20 است. لایه آستر در تمامی فضای داخلی این بنا از جنس کاه‏گل و لایه بستر در تمامی سطوح داخلی بنا (به ‏جز ازاره کاشی‏کاری شده) از یک ‏لایه بسیار نازک گچ است.
مسئله اساسی در رابطه با آرایه ‏های این قبیل ابنیه زمانی رخ می‏ دهد که کاه و الیاف گیاهی موجود در کاه‏گل (لایه آستر) توسط موریانه‏ ها خورده می‏ شود که می ‏توان گفت این مورد، یکی از آسیب ‏های شاخص و متداول بناهای مرکز کشور است. با این اتفاق، لایه آستر انسجام خود را ازدست‏ داده و به‏ صورت پودری و سست درمی ‏آید. زمانی که این آسیب برای لایه آستر به وجود می ‏آید، درواقع انفصال لایه ‏های زیرین در آرایه معماری رخ‏داده است. یک ‏لایه بستر گچی باضخامت بسیار کم وجود دارد که اتصال آن در بسیاری از قسمت‏ ها با زمینه زیرین کاملا از بین می‏رود که با وضعیت موجود، نگه‏دارنده آرایه‏ های دیگری ازجمله: آرایه‏ های گچی، طلاکاری و دیوارنگاره است (شکل 3؛ Fig; 3)...