بررسی تطبیقی عناصر سازمان فضایی شهر ایرانی در دوره صفویه و قاجاریه

اشکال معماری و شهرسازی سنتی در شهرهای ایران نشان از فرهنگ اصیل و دیرپای این سرزمین کهن به عنوان یکی از تمدن های شهری دارد اما در شهرسازی مدرن شهرهای امروز، نقش و جایگاه اشکال(سازمان فضایی) سنتی شهرها مورد کم توجهی و یا حتی بی توجهی قرار گرفته است؛ که در نتیجه نادیده انگاشته شدن گذشته کالبدی و ساختاری شهرها، منجر به عدم انسجام و ازهم گسیختگی رشته های استوار میان برخی از مظاهر زندگی مانند سیمای شهر و فرهنگ جامعه شده است. پژوهش حاضر سعی دارد با بهره گیری از روش تاریخی- تطبیقی(تکنیک جبر بولی) به شناخت عناصر شاخص سازمان فضایی شهر ایرانی در دوره صفویه و قاجاریه و مطالعه تغییرات ایجاد شده در سازمان فضایی شهر ایرانی بپردازد. با توجه به مطالعات و بررسی های صورت گرفته این نتیجه حاصل شد که سازمان فضایی شهر دوره صفویه و قاجاریه در تمامی ویژگی های مستخرج شده از ادبیات نظری که ویژگی های اصلی سازمان فضایی شهر ایرانی بعد اسلامی می باشند؛ مشترک بوده؛ اما در برخی ویژگی ها دارای تفاوت هایی به دلیل حضور مصادیق عینی عناصر سازمان فضایی متعدد و بیشتر شاخص می باشند. به گونه ای که دو دوره تاریخی مورد بحث در چهار ویژگی بنیادی نظامی، محله ای- سکونتی، اقتصادی(خدماتی) و کالبدی با یکدیگر مشترک بوده اند. همچنین با ورود اسلام به ایران نیز مقدمه تغییر روابط ساختاری در شهر ایرانی فراهم شد که تغییرات بوجود آمده در سازمان فضایی شهرهای ایرانی به واسطه ورود عناصر مصلی، تکیه، حسینیه، زیارتگاه به عنوان ویژگی های مذهبی، عناصر آرامگاه و دارالفنون به عنوان ویژگی های اجتماعی- فرهنگی، عنصر تیمچه به عنوان ویژگی اقتصادی و در نهایت عناصر ستادحکومتی، گمرک، سفارتخانه به عنوان ویژگی های سیاسی شکل جدیدی از روابط متقابل را در سازمان فضایی کلی شهرایرانی باز تعریف کرده است.