مطالعه موردی نگاره های داستان ضحاک و سیاوش (بر اساس نظریه «دستور خوانش تصاویر» کرس و ون لیوون)

نظریه «دستور خوانش تصاویر[1]»، در حوزه نشانه شناسی اجتماعی قرارگرفته و در رمز گشایی نشانه های تصویری به کار می رود. کرس و ون لیوون (2006)، با الهام از سه فرانقش معنایی هلیدی، ساختاری مشابه را برای خوانش معانی نشانه های تصویری ابداع نموده و قائل به وجود سه معنای «بازنمودی»، «تعاملی» و «ترکیبی» در تصاویر هستند. هدف از انجام این پژوهش یافتن پاسخی مناسب به این پرسش ها است. آیا این نظریه در رمزگشایی معانی بازنمودی، تعاملی و ترکیبی، در نگاره ها موفق است؟ میزان توانایی این نظریه در یافتن الگو های غالب دستوری و نشانه شناختی در نگاره ها تا چه حد است؟ و آیا این رویکرد قادر خواهد بود الگو هایی را بیابد که در شکل دهی سبک خاص نگاره ها نقش دارند؟ این تحقیق، بر روی دو نگاره منتخب از میان بیست وسه نگاره صورت گرفته است. این نگاره ها، بر اساس روایات «ضحاک» و «سیاوش»، برگرفته از شاهنامه شاه طهماسبی مصور گردیده و اثر سلطان محمد نگارگرند. روش انجام پژوهش تحلیلی بوده و مشتمل بر سه بخش است. نخست، مبانی نظری رویکرد «دستورخوانش تصاویر» بررسی شده است؛ سپس، موارد صدق مولفه های این رویکرد در نگاره ها واکاوی شده و در پایان، موارد متناقض با این نظریه در نگاره ها و علل وجود تباین های موجود را بررسی کرده ایم. نتایج حاصله گویای آن است که برخلاف نسخ متنی این روایات، نوعی حذف و تبعیض جنسیتی در ساختار نگاره ها مشهود بوده و نگارگر از به کار گرفتن مولفه هایی چون پرسپکتیو و وجه نمایی می پرهیزد. همچنین، ساختار پلکانی در نگاره «ضحاک» موید وجود فواصل طبقاتی در جوامعی است که روایات برخاسته از آنانند.