تحلیل ماهیت قراردادهای بالادستی صنعت نفت از منظر فقه امامیه

صنعت نفت ایران برای توسعه، نیاز به جذب سرمایه گذاری و تکنولوژی دارد؛ این مهم نیز از طریق قراردادهای بالادستی حاصل می شود. در طول تاریخ بیش از 100 ساله صنعت نفت کشور شاهد بکارگیری قراردادهای مختلفی در این حوزه بوده ایم. تطابق ماهیت این قراردادها با مبانی شرعی یکی از مهم ترین ملاک های استفاده و بکارگیری قراردادها در جمهوری اسلامی ایران است. موافقت نامه های نفتی به دو گروه امتیازی و قراردادی تقسیم می شوند. قراردادهای بالادستی صنعت نفت به دو گروه اصلی خدماتی و مشارکت در تولید تقسیم می شوند. تعهد به نتیجه (تحمل ریسک ها و مخاطرات عدم اکتشاف) و تسهیم منافع (بازپرداخت هزینه ها و تامین سود مناسب برای پیمانکار با تخصیص بخشی از تولید میدان) ارکان اصلی قراردادهای نفتی بوده و تفاوت اصلی میان قراردادهای خدماتی و مشارکت در تولید در نحوه جبران خدمات پیمانکار است که در قراردادهای خدماتی به صورت نقدی و در قراردادهای مشارکت در تولید به صورت حصه ای از نفت تولیدی پرداخت می شود. با تحلیل و تطبیق قراردادهای نفتی با نهادهای جعاله، اجاره، مضاربه و شرکت به این نتیجه رسیدیم که ماهیت هر دو قرارداد خدماتی و مشارکت در تولید با نهاد فقهی جعاله خاص انطباق دارد. از این رهگذر قراردادهای بیع متقابل (به عنوان قراردادی مرکب از یک قرارداد خدمت و یک قرارداد بلندمدت فروش نفت خام) و قرارداد جدید نفتی ایران (IPC) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند.