اثبات تطبیقی کذب نبودن خلف وعید از دیدگاه علم کلام و فقه

معتزله معتقدند مرتکب گناه کبیره که بدون توبه از دنیا رفته است، به مجازات الهی گرفتار می شود و امکان بخشایش او وجود ندارد. از نظر آن ها چنین شخصی هرچند مومن باشد، به دلیل فاسق بودن، همچون کافر همیشه در عذاب می ماند. بنابراین اگر خداوند این شخص را مجازات نکند، خلف وعید کرده و خلف وعید مستلزم دروغ گویی در گفتار است؛ حال آن که خداوند هرگز دروغ نمی گوید، پس خلف وعید نمی کند. پژوهش حاضر به شیوه توصیف و تحلیل محتوا درصدد اثبات کذب نبودن خلف وعید از دیدگاه علم کلام و فقه است. متفکران شیعه بر مبنای برخی دلایل عقلی و نقلی، نظریه معتزله را مورد خدشه قرار داده اند. از نظر این متفکران، خلف وعید کذب نیست، زیرا مربوط به مرحله عمل است نه اراده جدی. هم چنین وعید از ابتدا مشروط بوده و تا شرطش محقق نشود، قابل اجرا نیست؛ پس امکان بخشایش در صورت نبود شروط باقی است. افزون بر آن، اگر خلف وعید کذب باشد هر کذبی ناشایست نیست؛ شاهد آن، جواز دروغ از جانب شارع در مواردی بنا بر مصالحی است. انشاء انگاری وعد و وعید، راه کار دیگری در حل شبهه تعارض کذب خلف وعید است. بر این اساس، وعد و وعید از سنخ جملات انشایی هستند که به شکل خبر صادر می شوند. بنابراین اطلاق صدق و کذب بر آن ها حقیقی نبوده و از باب مجاز است.