بازگویی در برابر بازنمایی؛ تحلیل جلوه های روایتگری در منتخبی از نمایشنامه های بهرام بیضایی

«تئاتر دایجتیک» ، اصطلاحی که مارتین پوخنر وضع کرده است، ریشه در طبقه بندی افلاطون از شیوه های ارائه داستان و تعریف او از دو واژه دایجسیس و میمسیس دارد. این اصطلاح به تکنیک های کلامی و روایی در نمایش اشاره دارد که تمرکز را از وجه تقلیدی و اجرایی تئاتر به شیوه های روایتگری و قدرت واژگانی منتقل می کند. تئاتر دایجتیک برای انتقال دایجسیس روایت به میمسیس تئاتر و حذف کنش، از نقل کردن، متون شعری، انواع واسطه های روایی و اشکال راوی استفاده می کند. بیضایی در آغاز راه نمایشنامه نویسی اش از سویی کوشید با تکیه بر بیان شعری و غنای واژه ها، نوعی ادبیات فاخر برخاسته از نظم حماسی را به آثار منثورش تسری دهد و از سوی دیگر با تغییر شکل نمایش های بومی روایتگر، همچون نقالی و تعزیه و بهره بردن از سنت های داستان گویی ایرانی، آن ها را به درام صحنه ای نزدیک ساخت. بررسی نشانه های دایجتیک همچون میزان واسطه گری و حضور راوی، پرهیز از کنش و ارائه کلامی شخصیت ها و فضا، در برخی آثار اولیه بیضایی نشان از تسلط قدرت شاعرانه و نقل روایی بر میل به نمایشگری و تقلید می دهد. در سه برخوانی بیضایی «بازگویی» حوادث جای «بازنمایی» را می گیرد، سلطان مار در فضای داستانی می ماند و خاطرات هنرپیشه نقش دوم مثال کاملی از تئاتر دایجتیک است که در آن مرز میان دایجسیس و میمسیس مدام با شخصیت/راوی ها طی می شود.
روش کار در این تحقیق توصیفی-تحلیلی است.