بررسی میزان حس تعلق مکانی مهاجران (افاغنه) فرامرزی به کشور مقصد (مطالعه موردی: روستاهای مرزی سیستان) XML

با شروع مهاجرت های بین المللی و گستردگی آن ها، همه جوامع بشری به نحوی با چالش مهاجرت مواجه شدند. شواهد نشان می دهد مهاجرت های فرامرزی در برخی مواقع باعث از بین رفتن یکپارچگی ملی، برهم خوردن ترکیب قومی- ملیتی کشور میزبان، جاسوسی و فعالیت های ضد امنیتی، افزایش شورش ها و نزاع بین مهاجرین و جمعیت بومی می شود. این امر باعث می شود تا نظام سکونتگاهی کشور میزبان وبه ویژه مناطق مهاجرنشین با معضل جدی روبرو گردد. نگاه ریشه ای به این موضوع نشان می دهد، افرادی که از زادگاه و زاد بوم خود کوچانده شده و در مکان دیگری سکنی داده می شوند، نمی¬ توانند حس مکانی همسانی برای هر دو جا بیابند. لذا همین ناخشوشایندی¬ هاست که اساس تداوم تنش را در نقاط مختلف جهان به دنبال دارد.

مرور کلی بر مبانی نظری و پیشینه پژوهش نشان می دهد که تعلق مکانی بحثی مهمی از نظر جامعه¬ شناسی و برنامه¬ ریزی محلی می-باشد. حس تعلق بر مکان برآیند تعامل سه ضلع فرد، دیگران و محیط می باشد. شرایط محیطی، اجتماعی و فردی در سطح تعلق مکانی موثر است. از سوی دیگر، شرایط مزبور در مکان¬ های متفاوت، فرق می¬ کنند و بنابراین هر مکانی شرایط خاص خود و بالتبع سطح تعلق مکانی متفاوت دارد. در این بین، سکونت¬ گاه¬ های مهاجرپذیر مکان¬ های زیستی مهمی هستند زیرا می¬ توان آن¬ ها را با ویژگی های چون حضور خانوارهای عمدتا مهاجر و کم درآمد، ضعف امنیت، ضعف بهداشتی، کیفیت نامطلوب مسکن، کمبود امکانات و زیر ساخت¬ ها شناخت. عمدتا این شرایط نامساعد منجر به کاهش تعلق فرد به مکان می¬ گردد و این ضعف تعلق می¬ تواند پیامدهای نامطلوبی برای فرد و جامعه مهاجر پذیر داشته باشد که این امر در بین مهاجران فرامرزی سنخیت بیشتری دارد.

پژوهش حاضر از نظر نوع هدف، کاربردی - توسعه¬ ای و از لحاظ روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری داد ها از روش مطالعات کتابخانه ای و میدانی بهره گرفته شده است. مطالعات میدانی نیز به صورت پیمایشی به منظور مشاهده وضع موجود، جمع آوری اطلاعات روستاها، توزیع پرسشنامه و مصاحبه با جامعه نمونه بوده است. حجم نمونه خانوار در 31 روستای مورد نظر (تعداد 3669 خانوار) با استفاده از فرمول کوکران در سطح 95 درصد برابر با 347 نفر از سرپرستان خانوارهای افغان تعیین گردید. همچنین برای اطمینان بیشتر از نتایج مطالعات میدانی تعداد 51 پرسش¬ نامه نیز بیشتر از حجم نمونه تکمیل شد. روش نمونه گیری به کار گرفته شده در این پژوهش از نوع نمونه گیری هدفمند بوده است. میزان آلفای کرونباخ بعد تعلق مکانی 779/0 به دست آمده است. به دلیل کمی بودن داده های پژوهش، برای بررسی رابطه بین میزان افاغنه بر میزان حس تعلق مکانی در روستاهای مورد مطالعه از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد.

یافته های تحقیق حاکی از آن است که وجود افاغنه بر میزان حس تعلق مکانی روستاهای مهاجرپذیر سیستان اثرگذار است بطوریکه با افزایش تعداد افاغنه در هر روستا، میزان حس تعلق مکانی کاهش می یابد و با پایین آمدن میزان افاغنه میزان حس تعلق مکانی روستاها افزایش می¬ یابد.
همچنین یافته های پژوهش نشان دهنده این است که از بین 31 روستای دارای سکنه افغان، تعداد 14 روستا در فاصله 3 کیلومتری مرز، 10 روستا در فاصله 3 تا 5 کیلومتری مرز و 6 روستا در فاصله 5 تا 10 کیلومتری مرز قرار دارند. نتایج حاصل از این محاسبات گویای این است که بیشترین روستاهای دارای سکنه افغان در مناطق همجوار مرز و کمترین فاصله با مرز (3 کیلومتر) قرار دارند. در واقع می‎ توان اینگونه نتیجه گرفت که با نزدیکی به مرز تعداد روستاهای دارای سکنه افغان بیشتر و با فاصله از مرز از تعداد روستاهای دارای سکنه افغان کاسته می شود.

با استناد از نتایج پژوهش حاضر می توان این گونه استنباط نمود که وجود افاغنه در این نقطه از ایران، باعث برهم خوردن هویت ملی و تعلق مکانی در روستاهای منطقه مرزی سیستان شده است، بطوری که مهاجران عامل اصلی تضعیف تعلق مکانی در مناطق مقصد به حساب می آیند. لذا با عنایت به اینکه حفظ هویت ملی و تعلق مکانی یکی از عوامل مهم در انسجام اجتماعی و توسعه سرزمینی می باشد، باید راه کار اساسی در جهت افزایش آگاهی مردم مرزنشین نسبت به ارزش های سرزمینی از طریق شناسایی نقش افاغنه در منطقه، تبلیغ در زمینه مهم بودن ارزش های بومی کشور و افزایش آگاهی مردم محلی بر پایه ی مقدس بودن نظام سرزمینی در مناطق مرزی اجرا نمود. نتیجه عوامل نامبرده فوق، افزایش انسجام اجتماعی و در همین راستا توسعه مناطق مرزی سیستان می باشد.